صندوق سرمایه ‌گذاری مشترک و انواع آن

صندوق سرمایه‌گذاری مشترک یکی از ابزارهای مالی محبوب و کارآمد برای سرمایه‌گذاران خرد و کلان است که به آن‌ها امکان می‌دهد بدون نیاز به تخصص عمیق در بازارهای مالی، به‌طور غیرمستقیم در دارایی‌های متنوعی مانند سهام، اوراق قرضه و کالاها سرمایه‌گذاری کنند. این صندوق‌ها با جمع‌آوری سرمایه از تعداد زیادی سرمایه‌گذار، از طریق مدیریت حرفه‌ای به دنبال دستیابی به سود پایدار و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری هستند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک با ارائه ساختاری شفاف، تنوع در دارایی‌ها و امکان نقدشوندگی، به گزینه‌ای مناسب برای کسانی تبدیل شده‌اند که می‌خواهند از فرصت‌های بازارهای مالی بهره‌مند شوند و هم‌زمان ریسک سرمایه‌گذاری خود را کنترل کنند.

صندوق سرمایه‌گذاری مشترک چیست؟

صندوق سرمایه‌گذاری مشترک (Mutual Fund) یکی از روش‌های محبوب سرمایه‌گذاری است که سرمایه‌های جمع‌آوری‌شده از افراد مختلف را در دارایی‌های مختلفی مانند سهام، اوراق قرضه و دیگر اوراق بهادار سرمایه‌گذاری می‌کند. این صندوق‌ها به افراد این امکان را می‌دهند که بدون نیاز به دانش عمیق مالی، به مدیریت حرفه‌ای دارایی‌های خود دست یابند و از تنوع سرمایه‌گذاری بهره‌مند شوند. در واقع، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک به دلیل تنوع و مدیریت حرفه‌ای، ریسک کمتری نسبت به سرمایه‌گذاری مستقیم دارند.

انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک

صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند که هرکدام ویژگی‌ها، ریسک‌ها و اهداف متفاوتی دارند. در ادامه به مهم‌ترین انواع صندوق‌ های سرمایه‌گذاری مشترک می‌پردازیم:

1. صندوق‌های سهامی
   صندوق‌ های سهامی بخش عمده‌ای از سرمایه خود را در سهام شرکت‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند و مناسب افرادی هستند که به دنبال بازدهی بالا و پذیرای ریسک بیشتری هستند. صندوق‌های سهامی، در دوران رشد بازارهای سهام می‌توانند بازدهی قابل توجهی داشته باشند، اما با افت بازارها، ارزش این صندوق‌ها نیز ممکن است کاهش یابد.
   این صندوق‌ها انواع مختلفی مثل صندوق‌های رشدی، صندوق‌های ارزشی، صندوق‌های شاخصی، صندوق‌های مسئولیت‌پذیر اجتماعی هستند که در ایران رواج ندارد و در خارج از ایران استفاده می‌شوند.

2. صندوق‌های درآمد ثابت
   صندوق‌ های درآمد ثابت بیشتر بر اوراق قرضه و سایر ابزارهای مالی با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری می‌کنند. این صندوق‌ها به دلیل امنیت نسبی خود و پرداخت سود منظم، مناسب افرادی هستند که به دنبال بازدهی کم‌ریسک و منظم هستند. صندوق‌های درآمد ثابت معمولاً برای سرمایه‌گذاران محافظه‌کار و کسانی که به نقدشوندگی بالا اهمیت می‌دهند، گزینه مناسبی است.

3. صندوق‌های مختلط
   صندوق‌ های مختلط ترکیبی از سرمایه‌گذاری در سهام و اوراق درآمد ثابت را شامل می‌شوند و هدف آن‌ها بهره‌گیری از بازدهی سهام به همراه کاهش ریسک از طریق اوراق درآمد ثابت است. صندوق‌های مختلط به دلیل تنوع سرمایه‌گذاری، بازدهی و ریسک متوسطی دارند و برای افرادی که به دنبال تعادل بین ریسک و بازدهی هستند، مناسبند.

4. صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF)
   صندوق‌ های ETF مانند سهام در بورس معامله می‌شوند و سرمایه‌گذاران می‌توانند در طول روز به خرید و فروش واحدهای این صندوق‌ها بپردازند. ETFها معمولاً شامل سهام یا اوراق بهادار خاصی هستند و از ویژگی نقدشوندگی بالا و کارمزد کم برخوردارند.

5. صندوق‌های طلا
   صندوق‌ های طلا سرمایه را در طلا و دارایی‌های مرتبط با طلا سرمایه‌گذاری می‌کنند و برای افرادی که می‌خواهند از ارزش طلا بهره‌مند شوند، گزینه مناسبی است. سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها معمولاً به‌عنوان راهی برای حفظ ارزش سرمایه در برابر تورم و کاهش ارزش پول در نظر گرفته می‌شود.

6. صندوق‌های سرمایه‌گذاری با پشتوانه کالا
   صندوق‌ های کالایی بر دارایی‌های فیزیکی مانند طلا، نقره، نفت و کالاهای مشابه سرمایه‌گذاری می‌کنند. این نوع صندوق‌ها به افرادی که می‌خواهند دارایی‌های خود را در برابر نوسانات اقتصادی محافظت کنند، کمک می‌کند.

7. صندوق‌های زمین و ساختمان
   صندوق‌ های زمین و ساختمان برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های عمرانی، ساخت‌وساز و املاک ایجاد شده‌اند. این صندوق‌ها سود خود را از طریق فروش یا اجاره پروژه‌های تکمیل‌شده به دست می‌آورند و گزینه‌ای برای افرادی است که علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در حوزه املاک و مستغلات هستند.

8. صندوق‌های اوراق قرضه
   صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک اوراق قرضه (که به آن‌ها صندوق‌های اوراق بدهی نیز گفته می‌شود) نوعی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند که عمده سرمایه آن‌ها به خرید اوراق قرضه یا اوراق بدهی اختصاص داده می‌شود. این اوراق شامل اوراق مشارکت، اوراق خزانه دولتی، اوراق قرضه شرکتی و سایر اوراق با درآمد ثابت هستند. این صندوق‌ها به دلیل سرمایه‌گذاری در دارایی‌های با ریسک پایین، بازدهی معقول و نسبتاً ثابتی دارند و به همین دلیل برای سرمایه‌گذارانی که تمایل به ریسک کمتری دارند، مناسب به‌شمار می‌آیند.
   که این صندوق‌ها بر اساس نوع ناشر به صندوق‌های اوراق قرضه شرکتی، دولتی یا شهرداری صندوق‌های اوراق قرضه کوتاه‌مدت یا میان‌مدت صندوق‌های اوراق قرضه خزانه،صندوق‌های اوراق قرضه با بازده بالا تقسیم می شوند که این روش هم در ایران نیز استفاده نمی‌شود.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک به دلیل تنوع و انعطاف‌پذیری بالا، امکان انتخاب گزینه‌ای متناسب با سطح ریسک‌پذیری و هدف سرمایه‌گذاری افراد را فراهم می‌کنند و به سرمایه‌گذاران با اهداف و نیازهای مختلف، فرصت حضور در بازارهای مالی را می‌دهند.

کارمزد صندوق سرمایه‌گذاری مشترک

کارمزد صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک شامل هزینه‌هایی است که به منظور پوشش مخارج و فعالیت‌های مرتبط با مدیریت و نگهداری صندوق‌ها از سرمایه‌گذاران دریافت می‌شود. این کارمزدها به‌طور معمول شامل موارد زیر هستند:

1. کارمزد مدیریت
   این هزینه، به عنوان مهم‌ترین بخش کارمزد صندوق، بابت خدمات مدیریت سرمایه‌گذاری توسط تیم مدیریتی صندوق دریافت می‌شود. کارمزد مدیریت معمولاً به صورت درصدی از کل دارایی‌های صندوق محاسبه می‌شود و در اساسنامه صندوق مشخص شده است.

2. کارمزد معاملات
   کارمزد معاملات به هزینه‌های ناشی از خرید و فروش سهام و سایر دارایی‌های صندوق اشاره دارد. این هزینه‌ها معمولاً در فرآیند صدور و ابطال واحدهای صندوق از سرمایه‌گذار کسر می‌شود.

3. کارمزد نگهداری و حق‌الزحمه متولی
   هزینه نگهداری یا حق‌الزحمه متولی صندوق، بابت نظارت و کنترل قانونی و حسابداری فعالیت‌های صندوق پرداخت می‌شود. متولی مسئول اطمینان از رعایت ضوابط و قوانین سرمایه‌گذاری است و این کارمزد نیز به عنوان هزینه‌ای کوچک‌تر از کارمزدهای دیگر محاسبه می‌شود.

4. کارمزد صدور و ابطال
   برخی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک کارمزدی به هنگام صدور (خرید) یا ابطال (فروش) واحدهای سرمایه‌گذاری دریافت می‌کنند. این کارمزد معمولاً درصدی از ارزش واحدهای صادر یا ابطال شده است و در زمان انجام تراکنش از حساب سرمایه‌گذار کسر می‌شود.

البته لازم به ذکر است که کارمزدهای مختلفی که صندوق‌ها دریافت می‌کنند بر میزان بازدهی نهایی سرمایه‌گذاری تأثیرگذار است، به همین دلیل، توصیه می‌شود قبل از سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها، کارمزدها و هزینه‌های هر صندوق به دقت بررسی شود. برخی از صندوق‌ها با ارائه کارمزدهای کمتر، مزیتی برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند، در حالی که برخی دیگر به دلیل مدیریت فعال‌تر ممکن است کارمزد بیشتری داشته باشند.

ارکان صندوق سرمایه‌ گذاری مشترک

هر صندوق سرمایه‌گذاری مشترک از ارکانی تشکیل شده است که به عملکرد صندوق کمک می‌کنند؛ ارکان صندوق های سرمایه گذاری مشترک به شرح زیر است:

• مدیر صندوق: مسئول مدیریت دارایی‌ها و تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری صندوق است.

• متولی: نقش نظارتی دارد و اطمینان حاصل می‌کند که صندوق بر اساس مقررات عمل می‌کند.

• حسابرس: مسئول بررسی و تایید حساب‌های صندوق به‌منظور شفافیت مالی است.

• کارگزاران: واسطه‌هایی هستند که معاملات دارایی‌های صندوق را انجام می‌دهند.

فرمول محاسبه سود صندوق مشترک

سود صندوق سرمایه‌گذاری مشترک بر اساس ارزش خالص دارایی‌های آن (NAV) محاسبه می‌شود. فرمول NAV به صورت زیر است:

تعدادواحدهای سرمایه‌گذاری/(کل ارزش دارایی‌ها−بدهی‌های صندوق)=​NAV

این ارزش به صورت روزانه محاسبه می‌شود و نشان‌دهنده ارزش هر واحد از صندوق در پایان هر روز کاری است. با افزایش NAV، ارزش سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران نیز افزایش می‌یابد و بالعکس.

سود صندوق‌های سرمایه گذاری مشترک

سود صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک از سه منبع اصلی تأمین می‌شود:

1. سود سهام و اوراق قرضه: صندوق‌های سرمایه‌گذاری که در اوراق بهادار درآمد ثابت سرمایه‌گذاری می‌کنند، از سود آن‌ها بهره‌مند می‌شوند.

2. افزایش ارزش دارایی‌ها: با افزایش قیمت دارایی‌های صندوق، ارزش سرمایه‌گذاری نیز افزایش می‌یابد و به‌نوعی سود برای سرمایه‌گذاران به همراه دارد.

3. تفاوت قیمت خرید و فروش دارایی‌ها: زمانی که صندوق به قیمت پایین خرید می‌کند و به قیمت بالاتری می‌فروشد، سود محقق می‌شود.

البته سود صندوق‌ها به سهامداران معمولاً به یکی از دو روش پرداخت می‌شود:

• توزیع سود نقدی دوره‌ای: برخی صندوق‌ها سودهای دوره‌ای را به‌صورت نقدی بین سرمایه‌گذاران توزیع می‌کنند که این سودها مخصوص صندوق‌های صدور و ابطالی است.

• افزایش ارزش واحدهای صندوق: سود به‌دست‌آمده در خود صندوق نگه داشته شده و به ارزش واحدهای سرمایه‌گذاری افزوده می‌شود که در نهایت با افزایش قیمت واحدها، سرمایه‌گذاران از این سود بهره‌مند خواهند شد.

این موارد منبع اصلی درآمد صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک را تشکیل می‌دهند و باعث می‌شوند که سرمایه‌گذاران به شیوه‌ای ساده و متنوع به درآمد دست یابند.

مزایا و معایب صندوق سرمایه‌گذاری مشترک

صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک مزایای زیادی دارند که آن‌ها را به یکی از گزینه‌های جذاب برای سرمایه‌گذاری تبدیل کرده است:

1. مدیریت حرفه‌ای: این صندوق‌ها توسط مدیران حرفه‌ای اداره می‌شوند که دانش و تجربه کافی در زمینه سرمایه‌گذاری دارند.

2. تنوع بخشی به دارایی‌ها: با خرید واحدهای صندوق، سرمایه‌گذار به صورت غیرمستقیم در دارایی‌های مختلفی سرمایه‌گذاری می‌کند.

3. نقدشوندگی بالا: امکان ابطال و فروش واحدها به صورت سریع وجود دارد.

4. صرفه‌جویی در هزینه‌ها: هزینه‌های معاملات و مدیریت دارایی‌ها به دلیل حجم بالای سرمایه‌گذاری کاهش می‌یابد.

با وجود مزایای متعدد، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک نیز دارای معایبی هستند که باید مورد توجه قرار گیرند:

1. کارمزدها و هزینه‌ها: کارمزدهای مدیریتی و هزینه‌های دیگر صندوق می‌تواند بخشی از سود سرمایه‌گذاری را کاهش دهد.

2. ریسک نوسانات بازار: با اینکه صندوق‌ها دارای مدیریت حرفه‌ای هستند، ولی همچنان تحت تأثیر نوسانات بازار قرار می‌گیرند.

3. کمبود کنترل شخصی: سرمایه‌گذار نمی‌تواند در تصمیمات سرمایه‌گذاری صندوق دخالت کند و به تصمیمات مدیر صندوق وابسته است.

جمع‌بندی

صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک یکی از ابزارهای مناسب برای افرادی است که به دنبال سرمایه‌گذاری با ریسک کمتر و مدیریت حرفه‌ای هستند. این صندوق‌ها با ارائه تنوع در دارایی‌ها، مدیریت حرفه‌ای، و نقدشوندگی بالا، گزینه‌ای جذاب برای سرمایه‌گذاری محسوب می‌شوند. با این حال، لازم است سرمایه‌گذاران با آگاهی از هزینه‌ها، ریسک‌ها و محدودیت‌های این صندوق‌ها، انتخاب مناسبی برای سرمایه‌گذاری خود داشته باشند.