آشنایی با انواع نهادهای مالی در بازار سرمایه ایران

همانطور که در مقالات گذشته عنوان شد، فعالین بازارهای مالی به دو دسته کلی تقسیم می شوند، این افراد یا سرمایه گذاران در بورس ها هستند که اقدام به خرید و فروش سهام یا کالا می کنند یا اینکه کارمندان نهادهای مالی مختلف هستند. فعالین بازار، برای درک درست بازار نیاز دارند تا نهادهای تصمیم گیر این بازار را بشناسند و بدانند هر رکن بازار چه خدماتی را ارائه می دهد، چه تصمیماتی می گیرد و چه مسئولیت هایی را بر عهده دارد. در این مقاله در خصوص نهادی فعال در بازار سرمایه توضیحاتی می گردد. عمده نیاز سرمایه گذاران نیز همین در همین بخش خدمات نهادهای مالی است. 

برای مشاهده شرکت های تامین سرمایه و همه نهادهای مالی می توان به سایت www.cfi.codal.ir مراجعه کرد.

 ارکان و نهادهای بازار سرمایه در یک نگاه کلی:

 شرکت کارگزاری (broker)

کارگزاران اشخاص حقوقی هستند که به نمایندگی از طرف مشتریان اقدام به خریدوفروش اوراق بهادار و ارائه سایر خدمات در بازار سرمایه می‌کنند. در واقع معاملات سهام و کالا در بورس ها صرفا از طریق شرکت های کارگزاری صورت می پذیرد. در سطح کشور اکنون حدودا 110 کارگزار با حدود ۲۰۰۰ شعبه و نمایندگی مجوز فعالیت دارند. در حال حاضر تقریبا همه معاملات از طریق بستر آنلاینی (برخط) است که شرکت های کارگزاری در اختیار مشتریان قرار می دهند. 

گرچه سهامداران ممکن است با کارگزاری ارتباطی نداشته باشند اما تمام نیازهای آن ها برای معاملات را شرکت های کارگزاری برطرف می کنند. شرکت های کارگزاری مجوز فعالیت در 8 بخش را دارند که به طور کلی شامل معاملات اوراق و کالا می شود. 

مجوزها و مشخصات شرکت های کارگزاری (منبع کانون کارگزاران) 

برای مشاهده نشانی شعبات شرکت های کارگزاری می توانید به نشانی www.seba.ir مراجعه نمایید.

کارمزد معاملات شرکت های کارگزاری برای معاملات مختلف متفاوت است، اما بیشترین کارمزد، مربوط به خرید و فروش سهام است که 0.00304برای هر طرف خرید یا فروش است. به عبارتی برای خرید 1 میلیارد تومان سهام، شرکت های کارگزاری 3.040.000 تومان کارمزد دریافت می کنند که این رقم نیز سقف قابل دریافتی است، شرکت های کارگزاری می توانند برای کارمزدهای خود تخفیف قائل شوند. 

کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار (SEBA)

این موسسه در سال ۱۳۸۶ ، فعالیت خود را به‌عنوان یک تشکل خود انتظام در راستای اجرای وظایف قانونی خود که عمدتا ارائه خدمات به شرکت های کارگزاری است، آغاز به فعالیت کرد. عمده فعالیت های این شرکت خدمت رسانی به شرکت های کارگزاری و سایر اعضای خود است. 

نشانی این کانون www.seba.ir است.

شرکت تامین سرمایه (Investment Bank)

نهاد مالی تخصصی است که وظیفه تامین مالی شرکت‌ها، مدیریت دارایی‌ها و مشاوره سرمایه‌گذاری را برعهده دارد. این شرکت‌ها به عنوان واسطه بین ناشر اوراق بهادار و عموم سرمایه‌گذاران فعالیت می‌کند و می‌تواند فعالیت‌های بازارگردانــی، مشــاوره، سبدگردانــی، پذیــره نویســی، تعهد پذیـره نویسـی و فعالیت های مشابه را با اخذ مجوز از سازمان انجام دهند. شرکت های تامین سرمایه معادل بانک های سرمایه گذاری در دنیا هستند که تقریبا همه خدمات بازار سرمایه به جز فعالیت کارگزاری را ارائه می دهند. 

شرکت سبدگردان (portfolio manager compaby)

این شرکت ها در قالب قراردادی مشخص و به‌منظور کسب انتفاع، به خریدوفروش اوراق بهادار برای سرمایه‌گذار می‌پردازند. چیدمان صحیح دارایی‌ها، در قالب یک سبدِ مشخص است و مالکیت آن کاملا متعلق به سرمایه‌گذار است، میزان هر یک از دارایی‌ها و زمان خرید و فروش آن‌ها نیز به‌دقت توسط سبدگردان تعیین و پایش می‌شود.

مالکیت این سبد به صورت کامل به سرمایه‌گذار تعلق داشته و تنها مدیریت آن توسط سبدگردان انجام می‌شود. استفاده از خدمات شرکت های سبدگردان البته همراه با هزینه است. به طور کلی همه شرکت های سبدگردانی در صورتی که سودی بالاتر از نرخ های بهره بازار به دست آورند در آن سود شریک می شوند. (به طور معمول با نرخ 20 درصد شراکت دارند.) برخی از شرکت های سبدگردانی در کنار این، هزینه ثابتی را نیز مطالبه می کنند (حدودا 1 درصد رقم سرمایه گذاری). 

فرض کنید شخصی با 1 میلیارد تومان دارایی نزد سبدگردان می رود. شرکت سبدگردانی مفروضات ذیل را با شخص طی قراردادی امضا می کند. 

• نرخ بهره بازار را 25 درصد می داند و در قرارداد عنوان می کند.
• برای بازدهی های بالاتر از 25 درصد، 20 درصد سالانه کارمزد تقاضا می کند. 
• نرخ هزینه ثابت 0.5 درصدی تقاضا می کند. 

در این صورت، اگر در طی یکسال این 1 میلیارد تومان به 2 میلیارد تومان تبدیل شود، کارمزدهای سبدگردان به صورت ذیل محاسبه می شود:

• 5 میلیون تومان هزینه ثابت
• 20 درصد مازاد 1.250 میلیارد تومان (تا 2 میلیارد تومان) یعنی 20 درصد 750 میلیون تومان معادل 150 میلیون تومان کارمزد متغیر.

(محاسبه به صورت تقریبی است و از تاثیر 5 میلیون تومان چشم پوشی شده است)

شرکت مشاور سرمایه‌گذاری (Investment Adviser)

این شرکت ها هرگونه مشاوره‌ در مورد خرید یا فروش اوراق بهادار را در اختیار مشتریان حقیقی و حقوقی قرار می دهند. این مشاوره ها از جمله شامل موارد زیر می‌شود:

• توصیه به خرید، فروش یا نگهداری اوراق بهادار
• اظهارنظر راجع به روند قیمت یا عرضه و تقاضای اوراق بهادار در آینده
• اظهارنظر راجع به ارزش (قیمت) اوراق بهادار
• و ...

تفاوت شرکت های مشاور سرمایه گذاری و شرکت های سبدگردانی در این است که شرکت های مشاوره تنها پیشنهاد برای خرید یا فروش ارائه می دهند اما شرکت های سبدگردانی مستقیما برای سرمایه گذار سهام را می خرند و می فروشند. 

شرکت پردازش اطلاعات مالی (Financial Information Processing)

این شرکت ها در قبال دریافت مبلغی، اطلاعات مربوط به ورقه بهادار، معامله و سفارش خرید یا فروش ورقه بهادار (از هر طریق از جمله رسانه‌های جمعی، تابلو، وسایل الکترونیکی، نامه، بروشور و سخنرانی و ...) را ارائه می دهند. در واقع این شرکت ها اطلاعات مالی را جهت اتخاذ تصمیم در مورد سرمایه‌گذاری در بورس جمع‌آوری و پردازش می‌کنند و سرمایه‌گذاران از تحلیل انجام شده بر روی اطلاعات پردازش شده استفاده می‌کنند و از آن‌ها کمک می‌گیرند تا تصمیمات بهتری را در بورس اتخاذ نمایند.

یک نمونه از فعالیت شرکت های پردازش اطلاعات مالی

موسسه رتبه‌بندی اعتباری (credit rating agency)

این موسسات میزان ریسک اعتباری شرکت‌ها و اوراق بدهی را مشخص کرده و آن را اعلام می کنند. رتبه بندی اوراق بدهی شرکت ها با توجه به ریسک عدم بازپرداخت یا ورشکستگی است.

در حقیقت این موسسات، راجع به احتمال ایفای به موقع تعهدات شخص حقوقی یا احتمال ایفای به موقع تعهدات ناشی از انتشار اوراق بهادار و یا احتمال ایفای تعهد مالی خاص دیگر در موعد مقرر که از طریق بررسی های دقیق صورت می گیرد، اظهار نظر می کند که منجر به اختصاص رتبه اعتباری معین و از پیش تعریف شده می گردد. این موضوع عملا موجب می شود که شرکت ها در انتشار اوراق یا فعالیت خود کمتر به سمت تضامین بانکی روی بیاورند و از رتبه اعتباری خود استفاده کنند.

صندوق سرمایه‌گذاری (mutual funds)

صندوق سرمایه گذاری نقش واسطه را دارند، آن ها سرمایه اشخاص را در صندوقی جمع می کنند و با یک تیم حرفه ای تحلیل و با نظر مدیر صندوق اقدام به سرمایه گذاری در ابزارهای مالی مختلف می کند. به طول کلی صندوق های سرمایه گذاری به شکل های زیر دسته بندی می شوند.

• صندوق های سرمايه گذاري با درآمد ثابت
• صندوق‌ سرمایه‌گذاری در سهام 
• صندوق‌ سرمایه‌گذاری مختلط
• صندوق‌ سرمایه‌گذاری کالایی
• صندوق سرمایه گذاری پروژه ای 
• صندوق‌های نیکوکاری 
• صندوق‌های جسورانه 
• صندوق‌های اختصاصی بازارگردان 
• صندوق سرمایه گذاری زمین و ساختمان 
• صندوق های خصوصی
• صندوق های املاک و مستغلات
• صندوق در صندوق ها

اســامــی و عملکــرد صنــدوق هـــای ســرمایـــه گــذاری در ســایت www.fipiran.com قابل مشاهده است.

شرکت سرمایه‌گذاری (investment company)

شرکت سرمایه گذاری واسطه‌ای برای خرید و فروش سهام شرکت‌های بورسی است. موضوع اصلی فعالیت آن، سرمایه‌گذاری در سهام، سهم الشرکه‌، واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق‌ها یا سایر اوراق بهادار دارای حق رای شرکت‌ها، موسسات یا صندوق‌ها‌ی سرمایه‌گذاری با هدف کسب انتفاع بدون کسب کنترل یا نفوذ قابل ملاحظه در چارچوب قوانین و مقررات است و از نظر حقوقی به دو شکل سهامی خاص و عام تشکیل می شود.

تفاوت صندوق سرمایه گذاری و شرکت سرمایه گذاری در این است که در صندوق‌های سرمایه گذاری هر زمانی که سرمایه گذار می‌خواهد، با ابطال واحدهای سرمایه گذاری از صندوق خارج می‌شود و سرمایه‌اش را نقد می‌کند، اما در شرکت‌های سرمایه‌گذاری این امکان به راحتی فراهم نیست. بلکه یک سرمایه‌گذار در شرکت اگر قصد خروج و دریافت نقدی سرمایه‌اش را داشته باشد، باید سهام خود را به شخص دیگری منتقل کند و سرمایه این شرکت ها نیز همانند سایر شرکت ها با افزایش و کاهش سرمایه طبق مسیر قانونی طی می شود. 

کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران (IIIA)

این کانون تشکلی خود انتظام بوده و در اسفند ماه ۱۳۸۶ فعالیت خود را آغاز کرد. اعضای این کانون، نهادهای مالی مشمول ثبت نزد سازمان بورس و اوراق بهادار شامل: شرکت‌های سرمایه‌گذاری، انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری ازجمله صندوق‌های بازنشستگی، شرکت‌های هلدینگ، شرکت‌های تأمین سرمایه و سایر نهادهای سرمایه‌گذاری است. در واقع همه نهادهای مالی به شرکت های کارگزاری می توانند عضو این کانون شوند.

نشانی سایت این کانون www.iiia.ir است.