ارزش دفتری چیست و چه اهمیتی برای شرکت ها دارد؟

ارزش دفتری سهم یا book value، همان ارزشی است که در ترازنامه‌ی شرکت‌ها برای سهام یک شرکت ثبت می‌گردد. در این مطلب میخواهیم به بررسی ارزش دفتری سهم و چگونگی محاسبه‌ی آن بپردازیم؛ همچنین در خصوص مزایا و معایب این پارامتر در ارزیابی ارزشمندی سهم از دیدگاه خریدار سهام مطالبی را بیان خواهیم نمود.

ارزش دفتری چیست؟

به بیان ساده ارزش دفتری معادل ارزش کل دارایی های یک شرکت منهای بدهی های آن است که می‌تواند مبنای مناسبی جهت ارزیابی ارزش سهام یک شرکت قرارگیرد. با محاسبه ارزش دفتری سهم شرکت های مختلف امکان مقایسه این شرکت ها فراهم می‌شود. علت اینکه این مفهوم به ارزش دفتری نامگذاری شده است این است که در حسابداری شرکت ها ترازنامه به عنوان یک دفتر در نظر گرفته می‌شود و ارزشی که در ترازنامه ثبت می‌شود همان ارزش دفتریست.

فرمول محاسبه ارزش دفتری

شرکت‌ها از زمان تأسیس خود، ارزش تمامی دارایی های خود را در ترازنامه ثبت میکنند. اما نکته قابل توجه این است که ارزش این دارایی ها طی زمان های مختلف یکسان نیست و دائما در حال تغییر است. عواملی همچون افزایش سرمایه، خرید ماشین آلات و تجهیزات، خرید ملک و ساختمان باعث گسترش دارایی های یک شرکت خواهد بود. از طرفی دارایی ها هرسال مستهلک می‌شوند و شرکتها بابت این استهلاک هزینه ای تحت عنوان هزینه استهلاک در صورت سود و زیان خود لحاظ میکنند. لذا این دارایی ها مدام در حال تغییر هستند و ثابت باقی نمی مانند.

پس همانطور که اشاره شد از تفاضل بدهی های شرکت از دارایی های آن ارزش دفتری سهام یک شرکت (حقوق صاحبان سهام) بدست خواهد آمد.

حال برای محاسبه‌ی ارزش دفتری به ازای هر سهم، ارزش خالص دارایی‌ های شرکت را بر تعداد سهام آن شرکت تقسیم می‌کنیم.

به طور مثال شرکت که 30 میلیارد تومان دارایی، 10 میلیارد تومان بدهی و 10 میلیون برگه سهم داشته باشد، برای محاسبه ارزش دفتری به ازای هر سهم اینگونه عمل میکنیم:

ارزش دفتری= 30.000.000.000-10.000.000.000=20.000.000.000
ارزش دفتری هربرگه سهم=20.000.000.000/10.000.000=2000 تومان

پس ارزش دفتری هربرگه سهم معادل 2000 تومان خواهد بود.

ارزش دفتری منفی چیست ؟

گاهی ممکن است یک شرکت بدهی های زیادی داشته باشد به قدری که میزان بدهی های آن از دارایی های شرکت بیشتر شود، در این صورت طبق فرمول ارزش دفتری منفی خواهد بود و این شرکت یک شرکت زیان ده به شمار می‌رود.

ارزش دفتری دارایی ثابت چیست؟

ارزش دفتری دارایی های ثابت مفهوم کمی متفاوت تری نسبت به ارزش دفتری سهام که تا اینجا به آن پرداختیم دارد.
برای محاسبه ارزش دفتری دارایی ها لازم است بهای تمام شده یک دارایی (یعنی پولی که در لحظه خرید یک دارایی پرداخت شده است) را منهای استهلاک انباشته کنیم.

نحوه محاسبه ارزش دفتری سهام ممتاز و عادی

اگر شرکتی هم سهام عادی و هم سهام ممتاز داشته باشد، باید به نحوه محاسبه ارزش دفتری برای آن توجه داشت. سهامداران ممتاز در مقایسه با سهامداران عادی شرکت نسبت به حق مالکیت منافع خود در شرکت اولویت خواهند داشت. معمولا سهام ممتاز، ارزش تصفیه یا بازخرید معینی دارد. بنابراین ارزش دفتری ممتاز، عبارت است از ارزش باز خرید سهام ممتاز که در سود سهام معوق جمع می شود. بدیهی است که ارزش دفتری هر سهم ممتاز نیز از طریق تقسیم مجموع ارزش بازخرید و سود سهام جمع شونده معوق بر تعداد سهام ممتاز جاری (باز خرید نشده) به دست می آید.
در خصوص ارزش دفتری سهم عادی که پس از محاسبه ارزش دفتری سهام ممتاز صورت می گیرد، باید در ابتدا گفت که درصورتی‌ که شرکت تصمیم به انحلال بگیرد، پس‌ از این که کلیه دارایی های شرکت تبدیل به وجه نقد شد و تعهدات شرکت به بدهکاران پرداخت شد، ارزش دفتری به ازای هر سهم عادی نشان‌ دهنده ارزش ریالی باقی‌ مانده برای سهامداران خواهد بود.
در شرایط ساده، این معیار مبلغی است که هر یک از دارندگان سهام عادی در صورت تبدیل به نقد شدن دارایی های شرکت دریافت خواهند کرد. بنابراین ارزش دفتری سهم عادی اینگونه به دست می آید که باید حقوق صاحبان سهام عادی (جمع حقوق صاحبان سهام منهای حقوق صاحبان سهام ممتاز) را بر تعداد سهام عادی تقسیم نمود.

مهم ترین نکته در تفسیر ارزش دفتری چیست

ارزش دفتری به ازای هر سهم عادی یک معیار حسابداری بر اساس معاملات تاریخی است. ارزش دفتری سهام عادی بازتاب ‌دهنده درآمد اصلی و واقعی یک شرکت است که از صدور اوراق بهادار عادی حاصل شده است و این مقدار با افزایش درآمد های شرکت، افزایش و در نتیجه ضرر و زیان و پرداخت سود سهام کاهش پیدا می ‌کند. از طرفی بازخرید سهام توسط شرکت باعث کاهش ارزش دفتری و تعداد سهام عادی می‌ شود. بازخرید سهام در قیمت جاری سهام رخ می ‌دهد که می‌ تواند موجب کاهش قابل ‌توجهی در ارزش دفتری به ازای هر سهم شرکت شود. در همه این موارد فوق­الذکر اشاره ای به تجدید ارزیابی ارزش دفتری نمی شود. در نتیجه داده های تاریخی در کشورهای تورمی خالی از هر گونه تفسیر خاصی می شوند.  به عنوان مثال جمع حقوق مالکانه نماد سیمان بهبان 157 میلیارد تومان است و ارزش دفتری این شرکت به ازای هر سهم 785 تومان می شود که سود شرکت در لحظه محاسبه تنها هر سهم 1200 تومان بوده. این شرکت به دلیل اینکه تجدید ارزیابی خاصی نداشته با داده های تاریخی ارزش دفتری بسیار پایینی ثبت کرده که قابل اتکا نیست.

دلایل اهمیت ارزش دفتری

ارزش دفتری به دلیل اینکه شمای کلی از ارزش یک شرکت را بیان میکند حائز اهمیت است. همچنین در این ارزیابی هیچ‌گونه استنباط شخصی دخیل نمی‌شود. نکته با اهمیت دیگر این است که علیرغم اینکه ممکن است ارزش داراییهای ترازنامه در طول زمان ثابت بماند، اما ارزش یک شرکت می‌تواند از طریق انباشت سود حاصل از استفاده دارایی رشد کند.

از طرفی چنانچه شرکت تازه تشکیل شده باشد یا از همه اقلام تجدید ارزیابی داده باشد ارزش دفتری تقریبا باید برابر با ارزش واقعی شرکت باشد(بدون احتساب سرقفلی و ...)

معایب ارزش دفتری

علاوه بر مواردی که پیش­تر توضیح داده شد، از مشکلات عمده‌ی ارزش دفتری، نشان ندادن درست ارزش دارایی‌های نامشهود مانند حقوق مالکیت معنوی است. ارزش دفتری شرکت‌هایی که ماشین آلات یا ابزارهای مالی زیادی دارند، بالا است. در مقابل، این ارزش در شرکت‌های معاملاتی، خدماتی یا طراحی، کم یا ناچیز است. نیروی انسانی که تاثیر ویژه ای در عملکرد این شرکتهای خدماتی دارند در جایی در ارزش دارایی ها ندارد. برای ارزیابی این شرکتها، استفاده از ارزش دفتری رواج نیست اما برای شرکت های تولیدی، این مفهوم بسیار حائز اهمیت و کاربردی است. البته در شرکت های خدماتی هم میتوان این ارزش را بین شرکت های همین صنعت مشخصا بررسی کرد و بین آنها مقایسه انجام داد اما مقایسه آن با ارزش دفتری شرکت ها ی تولیدی منطقی بنظر نمیرسد.

سخن پایانی

ارزش دفتری از منظر ارزیابی، معیاری مهم تلقی می‌شود که از آن به‌طور گسترده‌ای برای تعیین ارزش یک شرکت و اینکه آیا قیمت سهام آن بالاتر یا پایین‌تر از ارزش واقعی‌اش است، مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته این معیار کافی نیست و باید گزینه های دیگر نیز مورد بررسی قرار بگیرد.