حجم مبنا چیست؟ کاربردهای آن کدامند؟

حجم مبنا یکی از مفاهیم کلیدی در بازار سرمایه ایران است که با هدف کنترل نوسانات قیمتی و افزایش ثبات در معاملات سهام به وجود آمده است. این ابزار که تنها در بازار بورس ایران استفاده می‌شود، به عنوان یک سیستم نظارتی عمل کرده و از تغییرات ناگهانی و غیرمنطقی قیمت سهم جلوگیری می‌کند. حجم مبنا به‌ویژه برای سرمایه‌گذارانی که به دنبال تحلیل دقیق‌تر رفتار سهام هستند، اهمیت زیادی دارد. در این مقاله، به بررسی حجم مبنا، روش محاسبه آن، تأثیرات آن بر بازار و تفاوت‌های آن در بورس و فرابورس خواهیم پرداخت.

تاریخچه شکل‌گیری حجم مبنا

حجم مبنا به عنوان یکی از ابزارهای کنترل نوسانات قیمتی در بازار سرمایه ایران، برای اولین بار در سال 1382 معرفی شد. این مفهوم با هدف جلوگیری از دست‌کاری قیمت سهام و ایجاد تعادل در معاملات طراحی شد. تا پیش از این، بازار سرمایه ایران فاقد ابزاری برای محدود کردن تغییرات ناگهانی قیمت بود، که این امر امکان نوسانات شدید و غیرمنطقی قیمت‌ها را فراهم می‌کرد.

هدف اصلی از ایجاد حجم مبنا، اطمینان از آن بود که تغییرات قیمت سهم فقط زمانی رخ دهد که حجم قابل‌توجهی از سهام آن معامله شده باشد. به عبارت دیگر، این ابزار به معامله‌گران اطمینان می‌دهد که تغییر قیمت سهم بازتابی از عرضه و تقاضای واقعی بازار است. در سال‌های پس از معرفی، فرمول و نحوه محاسبه حجم مبنا چندین بار مورد بازنگری قرار گرفت تا کارایی بیشتری در بازار داشته باشد.

از جمله تغییرات مهم در این حوزه، کاهش حجم مبنا برای برخی شرکت‌های فرابورسی و همچنین تغییر فرمول محاسبه آن در سال‌های اخیر بوده است، که این تغییرات با هدف تطبیق بیشتر این ابزار با شرایط بازار و تسهیل نقدشوندگی سهام صورت گرفت. این تاریخچه نشان می‌دهد که حجم مبنا به عنوان یکی از ابزارهای نظارتی بورس تهران، همواره تحت تأثیر نیازهای بازار و سیاست‌های کلان اقتصادی به‌روزرسانی شده است.

حجم مبنای شرکت‌های بورسی

حجم مبنا در شرکت‌های بورسی معمولاً بر اساس 0.0004 (چهار ده‌هزارم) از تعداد کل سهام منتشر شده شرکت محاسبه می‌شود. این قانون به این معناست که اگر شرکتی 1 میلیارد سهم منتشر کرده باشد، حجم مبنای روزانه آن 400,000 سهم خواهد بود.

این عدد به‌طور مستقیم بر قیمت پایانی تأثیر می‌گذارد؛ به این صورت که اگر حجم معاملات روزانه کمتر از حجم مبنا باشد، قیمت پایانی سهم تغییر چندانی نخواهد کرد، حتی اگر قیمت آخرین معامله تفاوت زیادی با قیمت ابتدایی داشته باشد.

حجم مبنای شرکت‌های فرابورسی

در بازار فرابورس ایران، برخلاف بورس اوراق بهادار، مفهوم حجم مبنا به‌طور کامل متفاوت اجرا می‌شود. این تفاوت به دلیل ساختار و هدف‌های متفاوت بازار فرابورس است که انعطاف‌پذیری بیشتری در معاملات ایجاد می‌کند.

در بیشتر موارد، حجم مبنای شرکت‌های حاضر در فرابورس برابر با 1 سهم در نظر گرفته می‌شود. این موضوع باعث می‌شود تغییرات قیمتی سهام بر اساس آخرین معامله محاسبه شود و نیازی به رسیدن به یک حجم مشخص از معاملات (مانند بازار بورس) برای تغییر قیمت پایانی وجود نداشته باشد.
حجم مبنا را می‌توانید از تابلوی نمادهای معاملاتی مشاهده کنید.

بیشتر بخوانید: آشنایی با اصطلاحات بورسی

حجم مبنای 1 چه زمانی رخ می‌دهد؟

زمان‌هایی که حجم مبنای شرکت برابر با 1 سهم در نظر گرفته می‌شود:

در بازار بورس و فرابورس ایران، تعیین حجم مبنا برای شرکت‌ها یکی از ابزارهایی است که برای کنترل نوسانات قیمتی سهام استفاده می‌شود. در شرایط خاص، حجم مبنای یک شرکت ممکن است برابر با 1 سهم تعیین شود. این شرایط عبارت‌اند از:

1. شرکت‌های حاضر در بازار فرابورس: در بازار فرابورس ایران، به‌طور کلی برای شرکت‌ها حجم مبنا برابر با 1 سهم در نظر گرفته می‌شود. این سیاست به دلیل افزایش نقدشوندگی و تشویق به معامله سهام شرکت‌های کوچک و نوپا اجرا می‌شود.

2. شرکت‌های دارای سرمایه کوچک یا تعداد سهام پایین: برای شرکت‌هایی که دارای تعداد سهام منتشرشده کم هستند (به‌طور معمول در بازار پایه فرابورس)، حجم مبنا برابر با 1 سهم در نظر گرفته می‌شود تا امکان تغییر قیمت پایانی تسهیل شود.

3. شرکت‌های تازه‌وارد به بورس یا فرابورس: شرکت‌هایی که به‌تازگی وارد بازار سرمایه شده‌اند و هنوز نقدشوندگی کافی ندارند، ممکن است حجم مبنای آن‌ها در ابتدای ورود به بازار برابر با 1 سهم تعیین شود. این کار باعث می‌شود تا قیمت پایانی سهام متناسب با تقاضای بازار، سریع‌تر تغییر کند.

4. سهام شرکت‌های کم‌معامله یا با نقدشوندگی پایین: برای سهام شرکت‌هایی که حجم معاملات روزانه بسیار کمی دارند یا سهام شناور آن‌ها پایین است، ممکن است حجم مبنا برابر با 1 سهم تعیین شود تا از محدود شدن تغییرات قیمت پایانی جلوگیری شود.

5. تغییر سیاست توسط سازمان بورس: سازمان بورس ممکن است در شرایط ویژه یا بحران‌های اقتصادی، حجم مبنای برخی شرکت‌ها را به 1 سهم کاهش دهد. این اقدام به‌منظور افزایش تحرک بازار و جلوگیری از قفل شدن معاملات انجام می‌شود.

حجم مبنا، محدود کننده نوسانات بازار

یکی از مهم ترین ویژگی‌های حجم مبنا، محدود کننده نوسانات بازار است که با رویکرد‌های زیر نوسانات غیر متعارف را در بازار محدود می‌کند:

1. ایجاد ثبات در قیمت‌ها: حجم مبنا تضمین می‌کند که تغییرات قیمت پایانی تنها زمانی اعمال شود که حجم مشخصی از معاملات انجام شده باشد. این موضوع مانع از تغییرات ناگهانی و شدید در قیمت‌ها می‌شود، به‌ویژه در مواقعی که معاملات کمی روی سهم صورت می‌گیرد.

2. کاهش تأثیر معاملات کوچک: در بازارهایی با سهام کم‌معامله، ممکن است یک معامله کوچک با قیمت بالا یا پایین تأثیر زیادی بر قیمت پایانی سهم بگذارد. حجم مبنا از چنین تأثیراتی جلوگیری می‌کند.

3. حفظ تعادل در عرضه و تقاضا: با اعمال حجم مبنا، قیمت سهام تنها در صورت تقاضای واقعی و انجام حجم قابل‌توجهی از معاملات تغییر می‌کند. این مسئله باعث کاهش سفته‌بازی و دستکاری قیمت توسط بازیگران بزرگ می‌شود.

4. تأمین شفافیت و اعتماد سرمایه‌گذاران: حجم مبنا از ایجاد حباب‌های قیمتی و ریزش‌های ناگهانی جلوگیری می‌کند و در نتیجه به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا با اطمینان بیشتری در بازار فعالیت کنند.

البته برای رفع محدودیت‌های نقدشوندگی، قوانین بورس ایران در سال‌های اخیر اصلاحاتی را در نحوه محاسبه حجم مبنا اعمال کرده است:

• حداقل و حداکثر حجم مبنا: برای جلوگیری از نوسانات بسیار محدود در سهام کوچک و یا سختی معاملات در سهام بزرگ.

• کاهش حجم مبنا در فرابورس: در فرابورس برای سهولت نقدشوندگی، حجم مبنا اغلب برابر با 1 سهم در نظر گرفته می‌شود.

فرمول حجم مبنا

فرمول حجم مبنا یکی از ابزارهای مهم در بازار سرمایه ایران است که برای کنترل نوسانات قیمتی سهام شرکت‌ها استفاده می‌شود. این فرمول به تعداد سهامی که باید معامله شود تا تغییرات قیمت پایانی معتبر باشد، اشاره دارد.

حجم مبنا در بورس تهران به‌صورت زیر محاسبه می‌شود:

 25,000 / تعداد کل سهام شرکت= ​حجم مبنا

• تعداد کل سهام شرکت: تعداد سهام منتشر شده شرکت.
• عدد ثابت 25,000: به این معنی است که حجم مبنای روزانه برابر با 0.0004 یا 0.04 درصد از کل سهام شرکت است.

جمع‌بندی

حجم مبنا یکی از ابزارهای کلیدی در بازار سرمایه ایران است که برای ایجاد ثبات و کاهش نوسانات قیمت سهام به کار می‌رود. درک مفهوم حجم مبنا و تأثیر آن بر معاملات، برای سرمایه‌گذاران ضروری است. این ابزار، علی‌رغم محدودیت‌هایی که ممکن است ایجاد کند، به شفافیت بیشتر بازار و حفاظت از سرمایه‌گذاران کمک می‌کند.