افزایش سرمایه چیست؟ انواع روش‌های افزایش سرمایه
افزایش سرمایه به معنای افزایش مبلغ اسمی سرمایه ثبت‌شده شرکت است که به منظور تامین منابع مالی جدید، اصلاح ساختار سرمایه یا پاسخ به نیازهای عملیاتی انجام می‌شود. این فرآیند یکی از مهم‌ترین تصمیمات استراتژیک در شرکت‌ها به شمار می‌رود و تأثیر مستقیمی بر ارزش سهام، نقدینگی و وضعیت مالی شرکت دارد. در ایران، افزایش سرمایه شرکت‌ها از طریق چند روش متداول صورت می‌گیرد که هر کدام ویژگی‌ها و مزایای خاص خود را دارند.
انواع افزایش سرمایه در ایران
در ایران، افزایش سرمایه شرکت‌ها از طریق چهار روش اصلی انجام می‌شود:
1- افزایش سرمایه از محل آورده نقدی
افزایش سرمایه از محل آورده نقدی یکی از رایج‌ترین روش‌های تأمین سرمایه در شرکت‌ها است. در این روش، شرکت با انتشار سهام جدید از سهامداران خود می‌خواهد که برای خرید این سهام مبلغی نقدی پرداخت کنند. هدف اصلی این روش، افزایش نقدینگی شرکت برای توسعه فعالیت‌ها، اجرای پروژه‌های جدید یا پرداخت بدهی‌ها است. هنگامی که شرکت‌ها قصد این نوع از افزایش سرمایه را دارند، سهام جدیدی منتشر می‌کنند و سهامداران فعلی حق خرید این سهام را در قالب حق تقدم دریافت می‌کنند. در این فرآیند، قیمت جدید سهام پس از افزایش سرمایه نیز بر اساس فرمول‌های مشخص محاسبه می‌شود.
تامین سرمایه از محل آورده نقدی این روش امکان تأمین سرمایه برای پروژه‌های بزرگ را فراهم می‌کند و همچنین افزایش نقدینگی می‌تواند به بهبود ساختار مالی شرکت کمک کند. در این نوع از افزایش سرمایه عرضه سهام باقی‌مانده به عموم می‌تواند سرمایه‌گذاران جدید را جذب کند.
اما این نوع از افزایش سرمایه چالشی‌هایی را نیز دارد به دلیل افزایش تعداد سهام منتشرشده، قیمت سهام ممکن است کاهش یابد و ممکن است برای سهامدارانی که توان مالی کافی ندارند، چالش‌برانگیز و زمانبر باشد.
اما پس از بررسی مزایا و معایب این نوع از افزایش سرمایه، مفهوم حق تقدم چیست؟
حق تقدم یکی از مزایای سهامداران فعلی شرکت است که به آنها اجازه می‌دهد قبل از عرضه عمومی، سهام جدید شرکت را خریداری کنند. این حق تضمین می‌کند که درصد مالکیت سهامداران در شرکت پس از افزایش سرمایه حفظ شود. به ازای هر سهم موجود، تعداد مشخصی حق تقدم صادر می‌شود که بسته به درصد افزایش سرمایه متفاوت است که سهامداران باید مبلغی را معادل ارزش اسمی هر سهم (معمولاً ۱۰۰ تومان در ایران) پرداخت کنند تا سهام جدید را دریافت کنند و در صورت عدم تمایل به استفاده از حق تقدم، سهامداران می‌توانند آن را در بازار به فروش برسانند.
قیمت جدید سهام، پس از افزایش سرمایه از محل آورده نقدی به شرح زیر است:
قیمت جدید سهم = ( (قیمت قبل از افزایش سرمایه × تعداد سهام قبل از افزایش سرمایه) + (ارزش اسمی سهم × تعداد سهام جدید) ) / تعداد کل سهام پس از افزایش سرمایه
قیمت قبل از افزایش سرمایه: قیمت سهم در بازار بورس قبل از انجام فرایند افزایش سرمایه است.
تعداد سهام قبل از افزایش سرمایه: تعداد کل سهامی که شرکت قبل از افزایش سرمایه منتشر کرده است.
ارزش اسمی سهم: ارزش اسمی هر سهم که در اساسنامه شرکت تعیین شده و معمولاً ۱۰۰۰ ریال (۱۰۰ تومان) است. این مقدار، ارزش اسمی و اساسی سهم است و معمولاً با قیمت بازاری آن تفاوت زیادی دارد.
تعداد سهام جدید: تعداد سهامی که شرکت در فرایند افزایش سرمایه، منتشر می‌کند.
تعداد کل سهام پس از افزایش سرمایه: مجموع تعداد سهام قبلی و سهام جدیدی که منتشر شده است.
2- افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها
یکی از روش‌های افزایش سرمایه که در میان شرکت‌ها به‌ویژه در شرایط اقتصادی ایران رایج است، افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها است. در این روش، شرکت دارایی‌های خود را که ممکن است به‌مرور زمان ارزش بیشتری پیدا کرده باشند (مانند زمین، ساختمان، ماشین‌آلات و تجهیزات)، دوباره ارزیابی کرده و ارزش به‌روز شده آنها را در صورت‌های مالی لحاظ می‌کند. این فرآیند باعث افزایش سرمایه اسمی شرکت می‌شود بدون اینکه نیازی به ورود وجه نقد از سوی سهامداران باشد.
دارایی‌های شرکت‌ها در زمان خرید یا ایجاد بر اساس قیمت‌های همان زمان در ترازنامه ثبت می‌شوند. با گذشت زمان و تغییر شرایط اقتصادی مانند تورم، ارزش این دارایی‌ها در بازار ممکن است به‌طور قابل‌توجهی افزایش یابد. تجدید ارزیابی دارایی‌ها به معنای به‌روزرسانی این ارزش‌ها بر اساس قیمت‌های جاری بازار است.
افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی ها برای شرکت‌هایی که نقدینگی کافی ندارند، یک گزینه مناسب است. با این روش افزایش سرمایه، نسبت بدهی به سرمایه شرکت کاهش یافته و وضعیت مالی شرکت بهبود می‌یابد. همچنین به‌روزرسانی ارزش دارایی‌ها باعث افزایش شفافیت مالی می‌شود که می‌تواند اعتماد سهامداران را جلب کند.
این روش نیز معایبی دارد، یکی از معایب آن این است که موجب ورود وجه نقد به شرکت نمی‌شود و صرفاً یک تغییر حسابداری در صورت‌های مالی است. همچنین در برخی موارد، مازاد تجدید ارزیابی ممکن است مشمول مالیات شود که هزینه‌های شرکت را افزایش می‌دهد.
قابل ذکر است که این روش تنها در صورتی قابل‌استفاده است که دارایی‌های شرکت قابلیت تجدید ارزیابی داشته باشند.
این روش در شرکت‌هایی استفاده می‌شود که دارایی‌های باارزش و قدیمی دارند که نیاز به به‌روزرسانی ارزش دارند و بدهی‌های زیادی دارند و بهبود ساختار مالی برای آنها ضروری است.
قیمت سهام پس از افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها، به شرح زیر است:
قیمت جدید سهم = قیمت سهم قبل از افزایش سرمایه / (۱ + درصد افزایش سرمایه)
قیمت سهم قبل از افزایش سرمایه: قیمت سهم در بازار بورس قبل از انجام فرایند افزایش سرمایه است.
درصد افزایش سرمایه: درصدی که شرکت تصمیم به افزایش سرمایه گرفته است. این درصد معمولاً به صورت "درصد افزایش سرمایه = (تعداد سهام جدید / تعداد سهام قبلی) * ۱۰۰" محاسبه می‌شود.
3- افزایش سرمایه از محل سود انباشته (سهام جایزه)
یکی از روش‌های رایج افزایش سرمایه در شرکت‌های سهامی، افزایش سرمایه از محل سود انباشته است. در این روش، شرکت به جای پرداخت سود نقدی به سهامداران، بخشی از سود انباشته را به سرمایه تبدیل کرده و به سهامداران فعلی سهام جدید (سهام جایزه) اختصاص می‌دهد. این فرآیند به سهامداران امکان می‌دهد بدون نیاز به پرداخت وجه نقد، تعداد سهام بیشتری داشته باشند.
حال مفهوم سود انباشته چیست؟ سود انباشته به سودهایی گفته می‌شود که شرکت در سال‌های گذشته به دست آورده و به جای تقسیم میان سهامداران، در حساب‌های مالی نگهداری شده است. این سودها می‌توانند برای تأمین مالی پروژه‌های توسعه‌ای، بهبود زیرساخت‌ها، یا افزایش سرمایه استفاده شوند.
افزایش سرمایه از محل سود انباشته مزایایی دارد که یکی از آن مزایا این است سهامداران نیازی به پرداخت وجه برای سهام جدید ندارند و این روش برای سهامداران خرد بسیار جذاب است.
همچنین این روش می‌تواند موجب کاهش نسبت بدهی به سرمایه شود و انعطاف‌پذیری مالی شرکت را افزایش دهد و اختصاص سهام جایزه نشان‌دهنده ثبات مالی شرکت و توانایی آن در تولید سود است.
این روش معایبی همچون عدم ورود نقدینگی به شرکت، کاهش قیمت سهم و احتمال کاهش سود تقسیمی دارد.
این روش بیشتر در شرکت‌هایی با سودآوری بالا و نقدینگی کافی استفاده می‌شود. همچنین برای شرکت‌هایی که نمی‌خواهند نسبت بدهی خود را افزایش دهند، یک گزینه مطلوب است.
محاسبه قیمت جدید سهم پس از افزایش سرمایه به شرح زیر است:
قیمت جدید سهم = (قیمت سهم قبل از افزایش سرمایه + مبلغ پرداختی سهامداران (در صورت وجود)) / (۱ + درصد افزایش سرمایه)
قیمت سهم قبل از افزایش سرمایه: قیمت سهم در بازار بورس قبل از انجام فرایند افزایش سرمایه.
مبلغ پرداختی سهامداران (در صورت وجود): این بخش زمانی مطرح می‌شود که افزایش سرمایه هم از محل سود انباشته و هم از محل آورده نقدی باشد. در این حالت، سهامداران علاوه بر دریافت سهام جایزه (ناشی از سود انباشته)، باید مبلغی را نیز به ازای هر سهم جدید پرداخت کنند. اگر افزایش سرمایه فقط از محل سود انباشته باشد، این بخش برابر با صفر است.
درصد افزایش سرمایه: درصدی که شرکت تصمیم به افزایش سرمایه گرفته است. این درصد معمولاً به صورت "درصد افزایش سرمایه = (تعداد سهام جدید / تعداد سهام قبلی) * ۱۰۰" محاسبه می‌شود.
4- افزایش سرمایه به روش صرف سهام
یکی از روش‌های مدرن و جذاب افزایش سرمایه، روش صرف سهام است که به شرکت‌ها امکان می‌دهد سهام جدید را به قیمتی بالاتر از ارزش اسمی (معمولاً ۱۰۰۰ ریال) عرضه کنند. این روش به دلیل مزایای نقدینگی و تأثیر مثبت بر ساختار مالی شرکت‌ها، در بازارهای سرمایه توسعه‌یافته رایج است و در ایران نیز در حال گسترش است.
صرف سهام به معنای تفاوت بین قیمت عرضه سهام جدید و ارزش اسمی آن است. برای مثال، اگر سهام جدید شرکتی به قیمت ۲۰۰۰ تومان عرضه شود و ارزش اسمی آن ۱۰۰ تومان باشد، ۱۹۰۰ تومان به‌عنوان صرف سهام در نظر گرفته می‌شود.
مزایای افزایش سرمایه به روش صرف سهام به شرح زیر است:
-
ورود نقدینگی به شرکت: این روش نقدینگی قابل‌توجهی به شرکت وارد می‌کند و شرکت می‌تواند آن را برای پروژه‌های توسعه‌ای یا بازپرداخت بدهی‌ها استفاده کند.
-
عدم نیاز به تعهد پرداخت توسط سهامداران فعلی: در این روش، سهامداران نیازی به پرداخت وجه اضافی ندارند و سهام جدید به سرمایه‌گذاران تازه‌وارد فروخته می‌شود.
-
بهبود ساختار مالی: با ورود مبالغ مازاد بر ارزش اسمی به حساب اندوخته، نسبت بدهی به سرمایه شرکت بهبود می‌یابد.
-
جذابیت برای شرکت‌های پرتقاضا: شرکت‌هایی که سهامشان با ارزش بالایی معامله می‌شود، می‌توانند از این روش برای تأمین مالی بهره ببرند.
این روش معایبی نیز دارد که عبارتند از پیچیدگی در اجرا و در صورت عرضه حجم بالایی از سهام جدید، ممکن است ارزش سهام فعلی کاهش یابد.
کدام‌یک از روش‌های افزایش سرمایه بهتر است؟
انتخاب بهترین روش افزایش سرمایه برای شرکت‌ها به عوامل مختلفی مانند شرایط مالی، وضعیت بازار، نیازهای شرکت، و اهداف سهامداران بستگی دارد. هر روش دارای مزایا و معایب خاص خود است که می‌تواند برای یک شرکت مفید باشد اما برای شرکتی دیگر چالش ایجاد کند. در ادامه، هر روش با توجه به کاربردها و مزایای آن تحلیل می‌شود:
1. افزایش سرمایه از محل آورده نقدی
در این روش، شرکت از سهامداران می‌خواهد تا مبلغی نقدی به شرکت واریز کنند تا سهام جدید دریافت کنند. این روش باعث ورود نقدینگی مستقیم به شرکت برای تأمین نیازهای مالی و مناسب برای شرکت‌هایی که پروژه‌های توسعه‌ای بزرگی دارند یا نیازمند نقدینگی بالا هستند. اما ممکن است سهامداران کوچک توان مالی برای پرداخت آورده نقدی نداشته باشند، که این امر می‌تواند به کاهش علاقه‌مندی آنها به سهم منجر شود.
2. افزایش سرمایه از محل سود انباشته (سهام جایزه)
شرکت به جای پرداخت سود نقدی، سهام جدید به سهامداران تخصیص می‌دهد. این روش افزایش سرمایه نیازی به پرداخت وجه نقد از سوی سهامداران نیست و مناسب برای شرکت‌های سودآور که نقدینگی کافی دارند. در این روش سهامداران بدون هزینه اضافی سهام بیشتری دریافت می‌کنند.
متاسفانه این روش نقدینگی جدیدی به شرکت وارد نمی‌شود و ممکن است قیمت سهم کاهش یابد، که می‌تواند تأثیر روانی منفی بر بازار داشته باشد.
3. افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها
در این روش، بدون نیاز به دریافت وجه نقد از سهامداران و مناسب برای شرکت‌هایی با دارایی‌های زیاد که ارزش آنها در طول زمان افزایش یافته است.
متاسفانه در این روش ممکن است تأثیر چندانی بر رشد عملیاتی شرکت نداشته باشد.
4. افزایش سرمایه به روش صرف سهام
شرکت سهام جدید را به قیمتی بالاتر از ارزش اسمی عرضه می‌کند و مبلغ مازاد به حساب اندوخته منتقل می‌شود. این روش باعث ورود نقدینگی به شرکت بدون افزایش بدهی و مناسب برای شرکت‌هایی که سهام آنها با ارزش بالایی معامله می‌شود.اما اجرای آن پیچیده‌تر و نیازمند جذابیت کافی در بازار برای جلب مشارکت سرمایه‌گذاران است.
اما با توجه به این گزینه‌ها کدام مورد بهتر است؟ برای شرکت‌های سودآور افزایش سرمایه از محل سود انباشته مناسب‌تر است، زیرا نیازی به پرداخت نقدی ندارد و برای سهامداران جذاب است.
برای شرکت‌های نیازمند نقدینگی افزایش سرمایه از محل آورده نقدی یا روش صرف سهام بهترین گزینه است، زیرا نقدینگی جدید به شرکت وارد می‌شود.
برای شرکت‌های دارای دارایی‌های ارزشمند افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها مؤثر است، به‌ویژه اگر شرکت قصد بهبود ساختار مالی خود را داشته باشد.
مراحل انواع افزایش سرمایه شرکت‌ها
افزایش سرمایه شرکت‌ها بسته به نوع روش انتخابی، مراحل متفاوتی دارد. در ادامه، فرآیندهای کلی مربوط به هر روش تشریح شده است:
۱. افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و حق تقدم: در این نوع از افزایش سرمایه ابتدا هیئت مدیره پیشنهاد افزایش سرمایه را ارائه می‌کند و مدارک مربوطه به سازمان بورس ارسال شده و پس از تأیید، مجمع عمومی فوق‌العاده برگزار می‌شود.
در گام بعدی سهامداران افزایش سرمایه را تایید می‌کنند و قیمت سهام جدید و تعداد حق تقدم مشخص می‌شود.و شرکت آگهی ثبت افزایش سرمایه و عرضه حق تقدم‌ها را منتشر می‌کند. در گام آخر سهامداران در مهلت مقرر مبلغ اسمی سهام را واریز می‌کنند و حق تقدم‌هایی که توسط سهامداران استفاده نشود، در بازار به فروش می‌رسد.
۲. افزایش سرمایه از محل سود انباشته (سهام جایزه): در این افزایش سرمایه، پیشنهاد افزایش سرمایه ارائه می‌شود و سپس اسناد لازم به بورس ارائه شده و پس از بررسی، مجوز صادر می‌شود. در گام بعد سهامداران با افزایش سرمایه موافقت می‌کنند و سهام جایزه به‌صورت خودکار به پرتفوی سهامداران اضافه می‌شود.
۳. افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها: در این روش شرکت ابتدا دارایی‌های خود را ارزیابی مجدد کرده و گزارش کارشناسی دریافت می‌کن و سپس نتایج ارزیابی و پیشنهاد افزایش سرمایه به سازمان بورس ارسال می‌شود. در گام آخر افزایش سرمایه به تصویب سهامداران می‌رسد و پس از تأیید سازمان بورس و ثبت در مرجع قانونی، سرمایه جدید اعلام می‌شود.
۴. افزایش سرمایه به روش صرف سهام: در این روش نیز مثل مابقی روش‌ها هیئت مدیره پیشنهاد افزایش سرمایه را مطرح می‌کند و اسناد مربوطه بررسی شده و مجوز عرضه صادر می‌شود. در گام بعدی سهام جدید با قیمت مشخصی از طریق پذیره‌نویسی یا عرضه عمومی به فروش می‌رسد و مبلغ مازاد بر ارزش اسمی یا به حساب اندوخته منتقل می‌شود یا بین سهامداران توزیع می‌گردد.
جمع‌بندی
افزایش سرمایه یکی از ابزارهای مهم برای تقویت مالی شرکت‌ها و تحقق اهداف توسعه‌ای آنها است. در ایران، چهار روش اصلی افزایش سرمایه شامل آورده نقدی، تجدید ارزیابی دارایی‌ها، صرف سهام و سود انباشته وجود دارد که هرکدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند. انتخاب روش مناسب و اجرای صحیح مراحل افزایش سرمایه، تاثیر مستقیمی بر رشد شرکت و بازدهی سرمایه‌گذاری سهامداران دارد. در نهایت، آگاهی از فرآیندهای قانونی و تحلیل شرایط بازار می‌تواند به سهامداران کمک کند تا از این فرصت‌ها به‌صورت هوشمندانه استفاده کنند.
