بررسی ویژگی ها، انواع و فرضیه بازار کارا در بازار سرمایه

فرضیه بازار کارا چیست؟

بازار کارا به معنی انتشار سریع تمام اطلاعات موجود در قیمت‌های سهام یا کالاها یا محصولات و ... می‌‎باشد. در این مقاله به بررسی بازار کارا، سطوح کارایی بازار و ویژگی‌های هر یک از این سطوح می‌‎پردازیم. 

کارایی بازار به این معنی است که قیمت‌های سهام، تا چه حد تمام اطلاعات مربوط و در دسترس را در خود انعکاس می‌دهد.گر بازارها کارا باشند، تمام اطلاعات در قیمت‌ها منعکس شده‌اند و در این حالت، نمی‌توان عملکرد بهتر از بازار یا شاخص کسب کرد، چرا که هیچ سهمی گران‌تر از ارزش ذاتی یا ارزان‌تر از ارزش ذاتی معامله نمی‌شود. 

این واژه از مقاله‌ای نوشته شده به قلم یوجین فاما (Eugene Fama) در سال 1970 گرفته شده است، با این حال خود فاما بر این باور است که این واژه کمی گمراه کننده است، چرا که هیچ کسی تعریف کاملی یا معیار اندازه‌گیری جامع برای سنجش کارایی بازار ارائه نکرده است. با این حال، این عبارت زیربنای فرضیه بازار کارا قرار گرفته است.

انواع بازار کارا

سطوحی برای کارایی بازار شامل کارایی بازار در شکل ضعیف، کارایی بازار در شکل نیمه قوی، و کارایی بازار در شکل قوی تعریف شده‌اند. در ادامه به تبیین انواع بازار کارا خواهیم پرداخت.

کارایی بازار در شکل ضعیف (Weak form of market efficiency)

شکل ضعیف کارایی بازار این است که تغییرات گذشته قیمت سهام برای پیش‌بینی قیمت‌های آتی سهام کاربردی ندارند. اگر تمام اطلاعات در دسترس و مربوط در قیمت‌های فعلی سهم‌ها منعکس شده باشند، پس هر گونه اطلاعاتی که بتوان از قیمت‌های گذشته سهام برداشت کرد، در قیمت‌های فعلی منعکس شده‌اند. در نتیجه، نوسانات آتی قیمت سهام تنها متاثر از اطلاعات جدید خواهد بود. به تعبیر دیگر، با در اختیار داشتن اطلاعات قیمتی گذشته، نمی‌توان بازدهی غیرنرمال (بازدهی بالاتر از بازدهی بازار) کسب کرد. 

کارایی بازار در شکل متوسط یا نیمه قوی (Semi-Strong form of Market Efficiency)

شکل نیمه قوی کارایی بازار فرض می‌‎کند که قیمت‌های سهام به سرعت هر گونه اطلاعات منتشر شده عمومی را در خود بازتاب می‌‎دهند به نحوی که سرمایه‌گذاران نمی‌توانند با معامله کردن بر مبنای اطلاعات عمومی، بازدهی غیرنرمال (بازدهی بالاتر از بازدهی بازار) کسب کنند. این فرضیه اشاره می‌‎کند که نه تحلیل تکنیکال و نه تحلیل بنیادی نمی‌توانند استراتژی‌های معاملاتی قابل اتکایی برای کسب بازدهی بالاتر از بازار فراهم کنند، چرا که هر اطلاعات به دست آمده از تحلیل‌ها، قبلا در دسترس بازار قرار گرفته و در قیمت‌ها منعکس شده است. تنها اطلاعات نهانی که در دسترس کل بازار نیستند می‌‎توانند به کسب بازدهی غیرنرمال منجر شوند و تنها گروه‌هایی می‌‎توانند این بازدهی را کسب کنند که به این اطلاعات دسترسی دارند. 

کارایی بازار در شکل قوی (Strong form of Market Efficiency)

شکل قوی کارایی بازار بر این مفهوم شکل گرفته است که قیمت‌های بازار تمام اطلاعات در دسترس منتشر شده عمومی و نهانی را در خود دارد، و شکل ضعیف و نیمه قوی کارایی بازار را شامل می‌شود. با این مفهوم که قیمت‌های سهام تمام اطلاعات ممکن (اعم از عمومی و نهانی) را در خود منعکس می‌‎کنند، هیچ سرمایه‌ گذاری، حتی آنهایی که اطلاعات نهانی دارند نمی‌توانند بازدهی غیرنرمال بالاتر از بازار کسب کنند.

ملاحظات خاص کارایی بازار

مدافعان فرضیه کارایی بازار بر این باورند که به دلیل ماهیت تصادفی بازارها، سرمایه‌گذارانی که از سبدهای سرمایه‌گذاری منفعلانه با هزینه‌های اجرایی اندک بهره می‌‎برند، سود بالاتری کسب می‌‎کنند. 

داده‌های گردآوری شده توسط مورنینگستار (Morningstar Inc) در مطالعه سرمایه‌گذاری‌های فعالانه/انفعالی در سال 2019، از فرضیه بازار کارا پشتیبانی می‌‎کند. مورنینگستار بازدهی مدیران فعال در تمام طبقات را با ترکیب سرمایه‌گذاری در صندوق‌های شاخصی و صندوق‌های قابل معامله شاخصی مقایسه کرد و دریافت که طی دوره بیش از 10 سال بین سال‌های 2009 تا 2018، تنها 23% از مدیران فعال توانستند بازدهی بالاتر از مدیران صندوق‌های غیرفعال و شاخصی کسب کنند. نرخ موفقیت بالاتر در صندوق‌های سرمایه‌گذاری خارجی و صندوق‌های تخصصی اوراق بدهی کسب شده اند. نرخ‌های موفقیت پایین‌تر در صندوق‌های بزرگ متمرکز در بازار‌های مالی آمریکا اتفاق افتاده‌اند. درمجموع، سرمایه‌گذاران با سرمایه‌گذاری در صندوق‌های غیرفعالانه شاخصی، بازدهی بالاتری کسب کردند. 

بازاری که کارا است، چه ویژگی‌هایی دارد؟

کارایی بازار به این امر اشاره دارد که قیمت‌ها به چه میزان، تمام اطلاعات ممکن را در خود منعکس می‌‎کنند. فرضیه بازار کارا بر این باور است که بازارها کارا هستند و هیچ امکانی برای کسب بازدهی غیرنرمال از محل سرمایه‌گذاری وجود ندارد، چرا که هیچ امکانی برای کسب بازدهی بالاتر از کل بازار وجود ندارد، با این حال می‌‎توان با سرمایه‌گذاری منفعلانه شاخصی، بازدهی مشابه بازار کسب کرد.

ناسازگاری‌های فرضیه بازار کارا

اعتبار فرضیه بازار کارا در زمینه‌های نظری و زمینه‌های تجربی، مورد تردید قرار گرفته است. سرمایه‌گذارانی وجود دارند که توانسته‌اند با استراتژی‌های سرمایه‌گذاری خود بازدهی بالاتر از بازدهی بازار و سودهای قابل توجهی کسب کنند. مدیران سرمایه‌گذاری در تاریخ وجود داشته‌اند که از سایر مدیران سرمایه‌گذاری عملکرد بهتری به جای گذاشته اند. مدافعان فرضیه بازار کارا معتقدند که سرمایه‌گذارانی که بازدهی بالاتر از بازار کسب می‌‎کنند، این کار را به واسطه بخت و اقبال انجام می‌‎دهند، نه به واسطه مهارت. آنها معتقدند که وقتی بازیگران زیادی در بازار وجود داشته باشند، بعضی از آنها بازدهی بالاتر از میانگین و بعضی از آنها بازدهی پایین‌تر از میانگین می‌‎سازند.

در صورت باور به کارایی قوی بازار، بهترین استراتژی معاملاتی چیست؟

کارایی بازار، مشوق سرمایه‌گذاری منفعلانه یا شاخصی می‌‎باشد. به تعبیری، اگر باور داشته باشیم که نمی‌توان با اطلاعات یا تحلیل، بازدهی غیرنرمال بالاتر از بازار کسب کرد، عملا باید به سمت صندوق‌های شاخصی برویم که کل بازار را شبیه‌سازی می‌‎کنند. 

در صورت باور به کارایی ضعیف یا نیمه قوی بازار، بهترین استراتژی معاملاتی چیست؟

در صورتی که این باور وجود داشته باشد که با داشتن هر نوعی از اطلاعات، می‌‎توان بازدهی بالاتر از بازار کسب کرد (اشاره به سطوح ضعیف یا نیمه قوی کارایی)، عملا استراتژی‌های فعالانه معاملاتی می‌‎توانند بازدهی قابل توجهی نصیب سرمایه‌گذاران نمایند. گواه این ماجرا صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهامی و شرکت‌های سرمایه‌گذاری هستند که عملکرد به مراتب بهتری از بازارهای مبنا در دوره‌های زمانی طولانی مدت دارند (وارن بافت سهامدار اصلی برکشایر هثوی مثال بارزی از غلبه بر بازار در دوره زمانی طولانی مدت است). 

آیا صندوق‌های شاخصی به کارایی بازار لطمه می‌‎زنند؟

به این دلیل که علت ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری شاخصی، باور به کارایی بازار است، در صورتی که تعداد این صندوق‌ها بسیار زیاد شود و به دلیل باور به اینکه تحلیل تکنیکال یا بنیادی نمی‌تواند فرصت سودآوری بالاتر از بازار فراهم کند، در صورت تشدید این روند، در عمل کارایی بازار آسیب خواهد دید، چرا که بخش زیادی از منابع صرف تکرار و شبیه‌سازی شاخص خواهد شد و تعداد تحلیلگران و آربیتراژ کنندگان به نسبت سایر فعالان کاهش خواهد یافت و عملا ممکن است کارایی بازار آسیب ببیند.

چگونه بازارها کاراتر می‌‎شوند؟

هرچه فعالان بیشتری در یک بازار وارد شوند، بازار کاراتر می‌‎شود چرا که افراد و گروه‌های بیشتری رقابت می‌‎کنند و انواع و مقدار بیشتری اطلاعات در قیمت‌ها منعکس خواهد شد. با فعال شدن و نقدشونده‌تر شدن بازارها آربیتراژکنندگان نیز ظاهر می‌‎شوند و از اصلاح ناکارایی‌های کوچک بازار منتفع خواهند شد و کارایی بازار‌ها را به سرعت بازیابی خواهند کرد.

جمع‌بندی

کارایی بازار مفهومی است که مدافعان و مخالفان پرشوری دارد. تحقیقات متعدد انجام شده طی سالیان، سطوح مختلف کارایی در بازارهای مختلف را نشان داده اند. حتی در یک بازار، بعضی تحقیقات نشان از کارایی و بعضی دیگر از تحقیقات نشان از عدم کارایی بازارها داشته‌اند. با این وجود، این تئوری به واسطه آزمون‌پذیری گسترده، داده‌های بسیار، و داشتن شرایط کلی لازم برای ماندگاری یک تئوری، توانسته است از پس آزمون زمان بر بیاید. 

در صورت باور به کارایی بازار، باید به سرمایه‌گذاری منفعلانه شاخصی روی آورد، چرا که با کمترین هزینه اقدام به شبیه‌سازی شاخص و کسب بازدهی مشابه با بازار می‌‎انجامد. در صورت باور به کارایی نیمه قوی یا ضعیف بازار، سرمایه‌گذاری فعالانه توجیه پیدا می‌‎کند، چرا که با تحلیل و شناسایی فرصت‌های آربیتراژی، می‌‎توان بازدهی غیرنرمال بالاتر از بازار کسب کرد.