بورس چیست و سرمایه گذاری در آن چه مزایایی دارد؟
لازمه ورود به هر بازاری شناخت و کسب دانش و مهارت درباره آن است. پس در این مقاله سعی داریم شما را با هرآنچه که باید راجع به بورس بدانید آشنا کنیم. اگر در حال خواندن این مقاله هستید پس حتما برایتان جذاب است که بدانید بورس چیست و چگونه بوجود آمده است؟ اصلا چرا باید در بورس سرمایه گذاری کنیم و این بازار چه مزیت هایی نسبت به سایر بازار ها دارد؟ از کجا شروع کنیم و چه باید بدانیم؟ برای یافتن پاسخ به هریک از این سوالات تا آخر این مقاله با ما همراه باشید.
بورس چیست؟
بورس بازاری است که در آن داراییهای واقعی و مالی فرایند کشف قیمت و خرید و فروش را طی میکنند. برای آشنایی با انواع بازار بورس با ما همراه باشید
به بیان دیگر بورس به بازاری عمومی اطلاق میشود که در آن معامله گران و سرمایه‌گذاران سهام شرکت های سهامی عام را خرید و فروش میکنند. سهام نشان دهنده مالکیت بخشی از یک شرکت است و بازار سهام مکانی است که سرمایه گذاران می توانند با خرید سهام، مالکیت این شرکت ها را بدست آورند. بازار بورس بازاری است دوجانبه که هم برای شرکتهایی که قابلیت خرید و فروش در بورس را دارند و هم برای خریداران و سرمایه گذاران آن دارای منفعت است. به این صورت که از طریق جمع آوری نقدینگی در دست مردم تامین مالی شرکت ها جهت گسترش کسب و کارشان انجام میشود، در ثانی به سرمایه گذاران این فرصت را میدهد تا در سود شرکت های سهامی عام شریک شوند.
تاریخچه پیدایش بورس در ایران و جهان
تاریخچه پیدایش واژه بورس در جهان به قرن پانزدهم میلادی باز می‌گردد. در آن زمان، بازرگانان در شمال غربی بلژیک، در مقابل خانه بزرگ‌زاده‌ای به نام «واندِر بورس» جمع می‌شدند و به خریدوفروش کالاهای خود براساس حراج می‌پرداختند. پس از آن تاریخ به تدریج مکان‌هایی که افراد در آنجا به حراج کالاها مبادرت می‌کردند، توسعه یافته و شکل مسقف به خود گرفت. جالب است بدانید که اولین بورس اوراق بهادار جهان در اوایل قرن هفدهم میلادی در شهر آمستردام هلند تشکیل شد. همچنین کمپانی هند شرقی، اولین شرکتی بود که سهام خود را در آن عرضه کرد.
در رابطه با تاریخچه بورس در ایران باید گفت در سال ۱۳۴۱، کمیسیونی در وزارت بازرگانی و با حضور نمایندگان وزارت دارایی، وزارت بازرگانی و بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران تشکیل و موافقت‌‌نامه اولیه تأسیس بورس سهام در این کمیسیون، تنظیم شد. در اواخر همان سال، هیئتی به سرپرستی دبیرکل بورس بروکسل برای مشارکت در راه‌اندازی بورس ایران، به کشورمان دعوت شدند. نهایتا در سال ۱۳۴۵ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب و برای اجرا به بانک مرکزی ابلاغ شد. حدود یک سال بعد از ابلاغ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار، در پانزدهم بهمن‌ماه سال ۱۳۴۶، بورس اوراق بهادار تهران با انجام چند معامله بر روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی که بزرگ‌ترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی در آن تاریخ به شمار می‌رفت، به‌طور رسمـی فعالیت خود را آغاز کـرد.
از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷، تعداد شرکتها و موسسه‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران افزایش قابل ملاحظه‌ای داشت. از ۱۰ بنگاه اقتصادی با سرمایه ۶/۲ میلیارد ریال به ۱۴۲ شرکت با بیش از ۳۰۸ میلیارد ریال افزایش یافت.
با پیروزی انقلاب اسلامی، تعداد شرکتهای پذیرفته‌شده از ۱۰۵ شرکت، به ۵۶ شرکت در پایان سال ۱۳۶۷ تقلیل یافت. علت این امر، تملک بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی توسط دولت بوده است. در اثر ملی شدن بانک‌ها، بیمه و برخی صنایع کشور، تعداد زیادی از بنگاه‌های اقتصادی از بورس خارج شدند. رکود شدید بازار بورس در طی هشت سال جنگ تحمیلی نیز از وقایع مهم بورس ایران محسوب میشود.
مزایای بورس
مهمترین مزایای بورس به شرح زیر است:
تأمین مالی شرکتها
شرکتها، کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی و تجاری در راستای تامین منابع مالی و گسترش فعالیتهای خود می‌توانند به جای دریافت وام و تسهیلات از بانک‌ها، اقدام به عرضه سهام خود نمایند.
کنترل حجم پول، میزان نقدشوندگی و تورم
بورس با جمع آوری نقدینگی از دست مردم میزان نقدینگی در جامعه را کاهش داده و بدین ترتیب از افزایش تورم جلوگیری میکند.
سنجش وضعیت اقتصادی
این بازار با جمع‌آوری تمام پس‌اندازهای کوچک و راکد سرمایه‌گذاران خرد و هدایت آن به سمت واحدهای اقتصادی موجب افزایش ظرفیت تولید و سرمایهگذاری شده و در نهایت رشد اقتصادی، افزایش سرمایهگذاری، بهبود وضعیت اشتغال و افزایش رفاه جامعه را به همراه دارد.
افزایش درجه نقدشوندگی ثروت افراد
یکی از مزایای بازار بورس اوراق بهادر نسبت به سایر بازارها، سهولت و قدرت نقدشوندگی بالای آن است که این امر موجب آرامش بیشتر معامله‌گران میشود. سرمایه‌گذاران می‌توانند سهام خود را در هر زمانی که خواستند به فروش برسانند.
امنیت در سرمایه گذاری
قانون و مقررات سازمان بورس مبنی بر شفافیت این بازار موجب شده تا شرکتها تمام اطلاعات مهم نظیر صورت‌های مالی، داراییهای مشهود و نامشهود و برنامه‌های طرح و توسعه خود را در اختیار بورس و سرمایه‌گذاران قرار دهند تا آنها بتوانند با اطمینان خاطر بیشتری اقدام به سرمایهگذاری نمایند.
انواع بازار بورس در ایران
در ایران انواع بورس به 4 دسته تقسیم میشود که در هر کدام از آنها شرکتهایی مشغول به فعالیت هستند. و عبارتند از:
بورس اوراق بهادار
بازار بورس اوراق بهادار بازاریست جهت معامله دارایی‌هایی چون سهام شرکتهای پذیرفته شده، اوراق مشارکت و …. است. بازار بورس اوراق بهادار تهران، چند نوع دارد. بازار اول و بازار دوم که بازار اول نیز دارای تابلوی اصلی و فرعی است. پذیرش شرکتها در هر کدام از این بازار ها نیازمند واجد شرایط بودن آن شرکت است. شرایطی همچون داشتن سرمایه لازم، شفافیت صورت های مالی، حداقل تعداد سهامداران که در زمان پذیرش شرکت ها این شرایط بررسی میشود.
فرابورس
فرابورس بازاری است با ساختاری مشابه با بازار بورس با این تفاوت که شرایط پذیرش شرکتها در این بازار، ساده‌تر از بورس است. اگر شرکتی شرایط قانونی برای حضور در بازار بورس را نداشته ولی تمایل به عرضه سهام خود داشته باشد، می تواند در بازار فرابورس فعالیت کند. به همین دلیل شرکتهایی که شفافیت عملکردی ضعیف‌تری دارند در بازار فرابورس هستند که ریسک معاملات سهام این شرکتها را نیز افزایش میدهد.
بازار فرابورس ایران به عنوان یکی از ارکان بازار سرمایه، دارای 5 بازار کارآمد است. بازار اول، دوم، سوم، بازار پایه و بازار ابزارهای مالی نوین از انواع بازار فرابورس هستند که براساس شرایط خاص هر شرکت و اوراق بهادار، پذیرش در آن ها انجام میشود.
بورس کالا
بورس کالا برای معاملات کالاهای مختلفی شامل مواد خام و مواد اولیه مانند انواع فلزات، نفت و مشتقات آن، محصولات کشاورزی و … است. پیش از راه‌اندازی رسمی بورس کالا، سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران و سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی تقابل آزاد عرضه و تقاضا در بازار کالایی را بر عهده داشتند که پس از انحلال این دو سازمان و ایجاد بورس کالا، این وظیفه به صورت رسمی از سوی دولت به بورس کالا سپرده شد. داد و ستد انواع محصولات صنعتی و معدنی، فرآورده های نفت و پتروشیمی و کشاورزی در قالب معاملات نقد، نسیه، سلف، سلف استاندارد و معاملات ابزارهای مشتقه در این بازار صورت می‌گیرد. معاملات بورس کالا در 4 بازار فرعی، بازار کالاهای فیزیکی، بازار مشتقه و بازار مالی انجام می‌گیرد.
بورس انرژی
بورس انرژی بازاری است که در آن معاملات مربوط به حامل‌های انرژی مانند نفت، گاز، برق و … و اوراق بهادار مبتنی بر آنها انجام میشود. در این بازار عرضه کنندگان و متقاضیان، وزارتخانههای نفت، نیرو، صنعت و معدن و تجارت، شرکتهای ملی نفت ایران، ملی پالایش، پخش فرآوردههای نفتی ایران، ملی صنایع پتروشیمی، توانیر، مدیریت شبکه برق ایران، مدیریت منابع آب ایران و سازمان حفاظت محیط زیست را شامل میشود.
سه بازار فیزیکی، مشتقه و فرعی در بورس انرژی ایران فعالیت داشته و عرضهکنندگان عمده در بورس انرژی ایران به حوزه‌های برق و حوزه نفت، گاز، پتروشیمی و سایر حامل‌های انرژی تقسیم می‌شوند.
بازار اولیه و ثانویه
بازارهای بورسی و فرابورسی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: بازار اولیه و بازار ثانویه.
بازار اولیه
این بازار به عنوان نقطه شروعی برای سهامداری عمومی، شرکتها و نهادهای مالی را قادر می‌سازد تا سهام خود را به صورت اولیه و برای اولین بار در بازار سرمایه به فروش برسانند. این بازار، فرصتی است که شرکتها برای جذب سرمایه‌گذاران و جمع‌آوری منابع مالی برای توسعه و رشد خود فراهم میکند. در بازار اولیه، قیمت و شرایط عرضه توسط شرکت تعیین میشود و سرمایه‌گذاران به عنوان خریداران اولیه سهام، این اوراق بهادار را تهیه میکنند.
بازار اولیه (بازار انتشار) مرحله‌ای است که در آن سهام شرکتها و نهادهای مالی برای اولین بار در بازار سرمایه به فروش می‌رسند. در این بازار، سهام شرکتها به سرمایه‌گذاران عرضه می‌شوند و این سرمایه‌گذاران به عنوان خریداران اولیه سهام در این بازار عمل میکنند.
بازار ثانویه
سرمایه‌گذارانی که سهام را در بازار اولیه خریداری کرده‌اند، نمی‌توانند آن سهام را در همان بازار به فروش برسانند. برای این منظور، آنها باید وارد بازار ثانویه شوند. بازار ثانویه، به عنوان بازار سهام دست دوم، جایی است که سهام‌هایی که قبلاً توسط شرکتها به سهامداران فروخته شده‌اند قابل معامله هستند. در این بازار، شرکتها دیگر نقشی در معاملات سهام ندارند و تنها سرمایه‌گذاران بین خود معامله میکنند.
ارکان بازار سرمایه
چارچوب فعالیت بازار بورس اوراق بهادار، تا سال 1384 به این صورت بود که، سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران، تنها رکن اجرایی آن بوده و بورس را مدیریت می‌کرد. از سال 1384 کلیه چارچوبها و سازوکارهای قبلی، به دلیل ناتوانی در پاسخگویی به نیازهای جدید بازار، بازنگری شد. طبق آخرین بازنگری‌های قانون، بازار اوراق بهادار از ارکان اصلی زیر تشکیل میشود:
- شورای عالی بورس اوراق بهادار
- سازمان بورس و اوراق بهادار
- شرکت بورس اوراق بهادار تهران
- شرکت فرابورس ایران
- شرکت بورس کالای ایران
- شرکت بورس انرژی
شورای عالی بورس اوراق بهادار
شورای عالی بورس اوراق بهادار در رأس ارکان بازار سرمایه قرار دارد. این شورا به عنوان بالاترین و مهمترین رکن، اتخاذ کلیه تصمیم‌های مهم و اساسی بازار را بر عهده دارد. وظایف شورای عالی بورس به شرح زیر است:
- تصویب سیاست‌های کلان بازار
- اتخاذ تدابیر لازم در جهت ساماندهی و توسعه بازار اوراق بهادار
- نظارت بر اجرای قانون و تعیین سیاست و خط مشی بازار اوراق بهادار
سازمان بورس و اوراق بهادار
سازمان بورس اوراق بهادار تحت نظارت شورای عالی بورس، به اجرای قوانین و مقررات، تنظیم و تدوین مقررات و سایر وظایف تعیین شده در قانون می‌پردازد. در واقع، دو نهاد شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار، ارکان ناظر بازار سرمایه هستند. این سازمان یک موسسه عمومی غیردولتی با شخصیت حقوقی و مالی مستقل است.
شرکت بورس اوراق بهادار تهران
شرکت بورس اوراق بهادار تهران در بهمن ماه سال 1346 تاسیس شد. هدف از تشکیل آن، ایجاد یک بازار شفاف جهت فراهم کردن ارزش افزوده، برای صاحبان منافع می‌باشد. منظور از ارزش افزوده، ارزشی است که در مسیر تولید به ارزش کالاهای واسطه‌ای افزوده میشود.
تا سال 1384 بورس اوراق بهادار تهران در قالب یک سازمان عمومی غیرانتفاعی فعالیت داشت. بر مبنای قانون بازار اوراق بهادار از سال 1384 به بعد به یک شرکت عمومی انتفاعی تبدیل شد و فعالیتهای آن در قالب عملیات اجرایی درآمد. وظایف شرکت بورس اوراق بهادار تهران به عنوان یک رکن مهم در بازار سرمایه، به شرح زیر می‌باشد:
- تشکیل بورس اوراق بهادار
- پذیرش اوراق بهادار
- سازماندهی و اداره بورس اوراق بهادار
- نظارت بر فعالیت ناشران اوراق بهادار
- وضع و اجرای ضوابط حرفه‌ای و انضباطی برای اعضاء
- تعیین وظایف اعضاء و نظارت بر آنها
- نظارت بر حسن انجام معاملات اوراق بهادار
- تهیه، جمع‌آوری، پردازش و انتشار اطلاعات
شرکت فرابورس ایران
شرکت فرابورس ایران در آبان سال 1387 ایجاد شد. هدف اصلی تاسیس فرابورس، بهره‌وری صنایع جوان از منابع مالی بازار سرمایه است. از دیگر اهداف این بازار می‌توان به ایجاد تنوع به اوراق بهادار قابل معامله، افزایش مشارکتهای مردمی و افزایش سهم دارایی های مالی در سبد سرمایهگذاری می‌باشد.
فرایند پذیرش شرکتها در فرابورس، آسان‌تر از پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران است. به عبارتی شرکتها یا بنگاه‌های اقتصادی می‌توانند با شرایطی ساده‌تر و در زمان کمتر به فرابورس راه یابند. شرکتها با پذیرش در فرابورس می توانند از کلیه مزایای بازار اوراق بهادار استفاده نمایند. شرکتهایی که به هر دلیلی در بورس اوراق بهادار تهران پذیرش نمی‌شوند در بازار فرابورس مورد معامله قرار می‌گیرند.
فرابورس متشکل از هشت بازار و تابلوی معاملاتی مجزا می‌باشد. بازارهای موجود در فرابورس عبارتند از:
- بازار اول
- بازار دوم
- بازار سوم
- بازار پایه نارنجی
- بازار پایه قرمز
- بازار پایه زرد
بازار شرکتهای کوچک و متوسط (SMF)
بازار ابزارهای نوین مالی (شامل صندوق‌های سرمایهگذاری زمین و ساختمان، صندوق سرمایهگذاری قابل معامله، صندوق‌های جسورانه، اوراق تامین مالی استاندارد، اسناد خزانه اسلامی و اوراق تسهیلات مسکن)
چگونه در بورس سرمایه گذاری کنیم؟
نخستین گام برای شروع فعالیت در بازار بورس، دریافت کد بورسی است. پس از اتمام موفق مراحل ثبت‌نام، می‌توانید سرمایهگذاری خود را در بورس شروع کنید. اتباع خارجی می‌توانند به مقاله کد بورسی اتباع خارجی مراجعه کنند. به طور کلی به دو روش مستقیم و غیرمستقیم می‌توان در بورس فعالیت کرد. در روش مستقیم سرمایه‌گذار پس از یادگیری روش‌های مختلف تحلیل نظیر تحلیل تکنیکال، تحلیل بنیادی و تابلوخوانی، شخصا اقدام به سرمایه گذاری کرده و فرصت های سرمایه گذاری را با توجه به دیدگاه تحلیلی خود شکار میکند. اما از آنجا که پروسه یادگیری زمان بر انرژی بر است، برخی ترجیح میدهند بصورت غیر مستقیم در بورس فعالیت نمایندکه در اینصورت خرید واحدهای صندوق‌های سرمایهگذاری بهترین و ساده ترین راه برای سرمایه گذاری در بورس است.
نحوه دریافت کد بورسی
گام اول: ثبت‌نام سجام
بر اساس شیوه‌نامه سازمان بورس همه سرمایه‌گذاران لازم است در سجام ثبت‌نام کنند و این اولین قدم برای ورود به بازار سرمایه است. برای ثبت نام و دریافت کد سجام باید به سامانه www.sejam.ir مراجعه کنید و مراحل ثبت نام را تکمیل نمایید.
گام دوم : احراز هویت
بعد از اینکه مراحل ثبت نام و بارگذاری مدارک مربوطه را در سامانه سجام انجام دادید، نوبت به احراز هویت می‌رسد. احراز هویت را نیز می‌توانید هم به صورت حضوری و هم به صورت غیرحضوری انجام دهید.
برای احراز هویت حضوری باید به یکی از مراکز احراز هویت مراجعه کنید و مراحل را تکمیل نمایید. اما برای احراز هویت غیرحضوری می‌توانید یکی از روش‌های موجود در سامانه سجام را انجام دهید
گام سوم: دریافت کد بورسی
بعد از انجام مراحل بالا، اگر همه مراحل را به درستی انجام داده باشید، بعد از گذشت ۲ روز کاری کد بورسی برای شما پیامک میشود. همانطور که قبلا گفته شد، این کد منحصر به فرد است و برای هر شخص حقیقی الزامی است.
گام چهارم: ثبت نام در کارگزاری
زمانی که کد بورسی خود را دریافت کردید، اکنون برای اینکه بتوانید در بازار بورس اوراق بهادار شرکت کنید، کد آنلاین دریافت نمایید. شما برای انجام معاملات در بازار بورس اوراق بهادار باید در کارگزاری‌های مجاز که زیرنظر بورس اوراق بهادار تهران است ثبت نام کنید و نام کاربری و رمز عبور خود را دریافت نمایید.
لازم به ذکر است که شما بدون دریافت کد بورسی نمی‌توانید در کارگزاری ثبت نام کنید. پس ابتدا باید مراحل دریافت کد بورسی را انجام دهید و سپس اقدام به ثبت نام در کارگزاری نمایید.
افرادی که به دنبال انتقال سهام عدالت متوفیان هستند می‌توانند به مقاله پیگیری سهام عدالت مراجعه کنند.
سخن پایانی
بازار بورس هر کشوری به عنوان یکی از پایه‌های مهم اقتصادی آن کشور است. در بازار بورس ایران، بازار بورس اوراق بهادار، بازار فرابورس، بازار بورس کالا و بازار بورس انرژی براساس سازوکار خود، فعالیت میکنند. آشنایی با ارکان بازار سرمایه به ما کمک میکند در مورد ساختار بورس بیشتر بدانیم و با تصمیم گیری درست، قدم بلندی در راستای بهبود زندگی مالی خود برداریم.
