بازار اختیار معامله چیست و چه ویژگی هایی دارد
اختیار معامله چیست؟
اختیار معامله (option) قراردادی است که اختیار را به دارنده آن می دهد تا بتواند از آن استفاده بکند یا نکند. در واقع این حق برای دارنده یا خریدار اختیار وجود دارد و لاجرم الزام به استفاده از آن نیست. به عبارت دیگر اختیار معامله (آپشن) قراردادی است که روی یک دارایی پایه (به عنوان مثال سهام یا کالا) به وجود میآید و براساس این قرارداد شخص خریدار و فروشنده توافق میکنند تا در یک تاریخ مشخص و از پیش تعیین شده یک سهم را با قیمت معین و از پیش تعیین شده‌ای مبادله کنند. نکته جالب توجه اینجاست که شخص خریدار اختیار دارد در روز سررسید نسبت به توافق صورت گرفته در گذشته اقدام نماید یا این کار را انجام ندهد، ولی فروشنده قرارداد، درصورت تمایل خریدار، متعهد است دارایی پایه (سهم) را به همان قیمت توافق شده قبلی به شخص خریدار منتقل کند.
نمای اختیار معامله
انواع اختیار معامله
انواع اختیار معامله به دو دسته قرارداد اختیار خرید و قرارداد اختیار فروش تقسیم میشود. در این مقاله به بررسی هریک از انواع قرارداد اختیار معامله و کاربرد آنها میپردازیم.
قرارداد اختیار خرید
قرارداد اختیار خرید (call option) قراردادی است که بر اساس آن شخص خریدار قرارداد این حق(اختیار) را دارد که دارایی پایه (سهام) را در یک تاریخ از پیش تعیین شده که به آن روز سررسید گفته میشود و یک قیمت مشخص از پیش تعیین شده که به آن قیمت اعمال گفته می شود از شخص دیگری که فروشنده قرارداد اختیار خرید است، خریداری نماید.
شخصی که خریدار قرارداد اختیار خرید یک سهم خواهد بود در هنگام انجام معامله روی قرارداد اختیار خرید مبلغی کمتر از قیمت سهام به فروشنده قرارداد اختیار خرید پرداخت می‌نماید که به آن قیمت پریمیوم قرارداد یا قیمت صرف گفته می شود.
بنابراین خریدار قرارداد، مبلغ مورد نیاز جهت دریافت و تملک سهام را در روز سررسید که از قبل مشخص شده و تغییرناپذیر هست به فروشنده قرارداد پرداخت می‌نماید تا بتواند سهام او را خریداری نماید.
کاربرد اختیار خرید
اولین کاربرد این است که خریدار با پرداخت درصدی از قیمت سهم (و نه کل مبلغ قیمت هر سهم) به اندازه کل مبلغ هر سهم در سود و زیان شریک خواهد بود بنابراین قراردادهای اختیار معامله با اهرم همراه خواهند بود در صورتی که قیمت سهم 10 درصد رشد نماید، قیمت قرارداد بیشتر از 10 درصد افزایش خواهد یافت البته عکس این موضوع هم در خصوص زیان صدق می کند.
اما دومین کاربرد آن کاهش و مدیریت ریسک سرمایه گذار است. فرض کنید شخصی انتظار دارد قیمت سهام یک شرکت رشد خوبی داشته باشد و تصمیم دارد 100 میلیون تومان درآن سرمایه گذاری کند ولی ممکن است در مدت زمانی که انتظار کسب سود دارد، متحمل ضرر شود. در این مواقع اختیار خریدها به کمک فرد میآیند و با خرید 10 میلیون تومان اختیار خرید همان سهم را جایگزین خرید 100 میلیون تومانی سهام آن شرکت خواهد کرد و در صورتی که تحلیل و انتظار فرد سوخت شود به جای شناسایی زیان قابل توجه روی 100 میلیون تومان به اندازه 10 میلیون تومان و حتی کمتر زیان شناسایی خواهد کرد. از طرف دیگر در صورتی که تحلیل فرد به درستی محقق شود، سرمایه مورد نظر (100 میلیون تومان) را در روز سررسید به فروشنده پرداخت خواهد کرد و قرارداد را اعمال خواهد کرد بنابراین از اختیارخریدها میتوان جهت کنترل و مدیریت ریسک استفاده کرد.
نمای اختیار خرید
به طور کلی کسی که خرید اختیار خرید (long call option) انجام می دهد انتظارش این است که قیمت سهام یا دارایی بالا می رود و کسی که فروش اختیار خرید انجام می دهد (short call option) انجام می دهد انتظار دارد قیمت سهام یا کالا پایین بیاید.
قرارداد اختیار فروش
قرارداد اختیار فروش (put option) قراردادی است که بر اساس آن خریدار، این حق(اختیار) را دارد که دارایی پایه (سهام) را در یک تاریخ از پیش تعیین شده که به آن روز سررسید گفته میشود و یک قیمت مشخص از پیش تعیین شده که به آن قیمت اعمال گفته میشود به شخص دیگری که فروشنده قرارداد اختیار فروش است، بفروشد.
کاربرد اختیار فروش
اصلی ترین کاربرد این قرارداد بیمه کردن سهامی است که سرمایه گذار قبلا خریداری کرده‌است به نحوی که به عنوان مثال برای هر برگه سهم 100 تومان پرداخت کرده و با هدف بیمه کردن سهام خود، اختیارفروش‌های متناظر با سهم خود را با قیمت 12 تومان و با قیمت اعمال 110 تومان، خریداری خواهد کرد. خرید اختیار فروش به فرد این قابلیت را میدهد که در صورتیکه تا روز سررسید قیمت سهم از 110 تومان کمتر شود فرد به عنوان خریدار این قراداد این امتیاز را دارد که به جای فروش سهام روی تابلو با قیمتی کمتر از 110 تومان (به عنوان مثال 90 تومان)، قرارداد خود را اعمال کند و فروشنده قرارداد که در طرف مقابل قراردارد است موظف بوده سهام فرد را با همان قیمت اعمال 110 تومانی از او خریدار نماید بدون توجه به اینکه قیمت سهام وی در حال حاضر روی تابلو کمتر از 110 تومان هست. بدین ترتیب سهام فرد با پرداخت یک مبلغ اضافی بیمه خواهد شد که این موضوع مهم ترین کاربرد و مزیت قراردادهای اختیار فروش خواهد بود.
نمونه قرارداد اختیار فروش
به طور کلی کسی که خرید اختیار فروش (long put option) انجام می دهد انتظارش این است که قیمت سهام یا دارایی پایین میآید و کسی که فروش اختیار فروش انجام می دهد (short put option) انجام می دهد انتظار دارد قیمت سهام یا کالا بالا می رود.
نمودارهای سود و زیان اختیار ها
تفاوت انواع قرارداد اختیار معامله از منظر سبک اعمال
قراردادهای اختیار معامله به لحاظ سبک اعمال در روز سررسید به دو دسته کلی تفکیک میشوند:
- سبک اروپایی: در این نوع از قراردادها، دارنده اختیار فقط در تاریخ سررسید امکان اعمال دارد و تا قبل از سررسید نمی‌تواند قرارداد را اعمال کند که در ایران تنها سبک اروپایی وجود دارد.
- سبک آمریکایی: در این نوع از قراردادها، دارنده اختیار در هرروز از دوره معاملاتی تا تاریخ سررسید توانایی اعمال دارد به عبارت دیگر هم قبل از سررسید و هم در روز سررسید می‌تواند اقدام به اعمال اختیار کند.
در کشورمان سبک اعمال به سبک آمریکایی است.
جمع بندی
قراردادهای اختیار معامله یک مدل بسیار پیشرفته از معاملات بازارهای مالی هستند که از دهه 70 میلادی در دنیا ایجاد شدند. پیش بینی می شود مسیر بازار سرمایه کشورمان همانند سایر بازارهای مالی دنیا درگیر این مدل معاملات شود و در نتیجه یادگیری آن بسیار ضروری به نظر می رسد.
