بازار مالی چیست؟ معرفی انواع بازارهای مالی ایران و جهان

بازارهای مالی یکی از بخش‌های مهم در اقتصاد هر کشور هستند. خرید و فروش، مهم‌ترین اتفاقی است که در یک بازار مالی رخ می‌دهد و باعث به جریان درآمدن پول می‌شود. برای آشنایی با انواع بازارهای مالی و وظایف آنها با این مقاله همراه باشید.

بازار مالی چیست؟

بازار مالی (Financial Market) یک بازاری است که است در آن امکان خرید و فروش سهام، کالا یا سایر دارایی‌ها فراهم شده و نوع دارایی و چگونگی مبادله آن بین افراد تماما به ماهیت و نوع بازار مالی مرتبط است. بازار سهام که درآن سهام شرکت‌های مختلف بین خریداران و فروشندگان مبادله می‌شود، یکی از انواع بازار مالی است.

بازار مالی چه وظایفی دارد؟

یکی از چرخدنده های اقتصاد هرکشوری، بازار مالی آن است، چراکه بازار مالی این امکان را فراهم میکند تا پول در اقتصاد جریان پیدا کرده و از سمت صاحبان پول و نقدینگی، به کسانی که برای استارت یک کسب و کار نیاز به نقدینگی دارند در حرکت باشد. درواقع، این بازارها تجارت و کسب و کار را برای خریداران، فروشندگان، تولید کنندگان و تامین کنندگان را تسریع و تسهیل خواهد کرد و به دلیل شفافیت بالای اطلاعاتی از دیگر بازارها متمایز می‌شود. شاید اگر مهم ترین وظایف بازارهای مالی برشمرده شود ، نقدشوندگی و معاملات زیاد از ویژگی مشترک آن ها باشد.

انواع بازارهای مالی

بازار سهام (stock market)

شناخته شده ترین بازار مالی بین مردم بازار سهام است که همانطور که پیش از این اشاره شد در این بازار به مبادله و خریدو فروش سهام شرکت ها پرداخته میشود. همچنین در این بازار شرکتهایی که قصد توسعه کسب و کار خود را دارند ولی توان مالی برای عملی ساختن آن را ندارند، در این بازار پذیرش شده و وجه مورد نیاز برای ارتقا و عملی ساختن طرح خود را از بین مردم جمع آوری میکنند و در مقابل به آن ها سهام شرکت خود را واگذار میکنند.

بازار سهام هر کشور از آن جهت حائز اهمیت است که معمولا خرید و فروش سهام بزرگترین شرکت‌های هر اقتصاد در آن انجام شده و صورت‌های مالی و فاکتورهای بنیادی و عملکردی شرکت‌ها تحت قوانین بازار سهام منتشر می‌شود. گفتنی‌ست که این انتشار صورت‌های مالی در پیش‌بینی وضعیت کلی اقتصادی کشورها  نیز تاثیرگذار است.

بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران دو بازار سهام در کشورمان هستند.

بازار اوراق قرضه (Bond Market)

اوراق قرضه به اوراقی می‌گویند که دارای بهره ای از قبل تعیین شده و سررسید معینی است و خریداران با خرید آن در زمان سررسید سود و اصل پول خود را دریافت می کنند.

به بیان ساده شهرداری‌ها، دولت‌ها و دیگر ارگان‌هایی که برای اجرای طرح های خود نیاز به نقدینگی داشته باشند اقدام به انتشار اوراق قرضه می نمایند و از طریق آن وجه مورد نیاز خود را از بین خریداران جمع آوری کرده و سود این قرض را نیز در تاریخ معین به آنها پرداخت می کنند. این اوراق مشابه وام با بهره ای مشخص است که وام گیرنده آن را می‌گیرد و در موعد آن اصل به همراه بهره پول را به صاحبانش پس می دهند.

بازارهای اوراق قرضه همچنین تحت عنوان بازارهای بر پایه بدهی (Debt markets (Credit markets و یا بازارهای درآمد ثابت (Fixed – income markets) نیز شناختـه می‌شود.

بازارهای پولی

به طور کلی بازار های مالی از نظر سررسید به دو نوع بازار پول و سرمایه طبقه‌بندی میشوند؛ در بازار پول اوراق با سررسید کوتاه مدت و کمتر از یکسال و در بازار سرمایه اوراق بلند مدت با سررسید بیشتر از یکسال مورد معامله قرار می‌گیرند. در بازار پول معاملاتی مبتنی بر اوراق بدهی با سررسید کوتاه‌مدت و به صورت عمده و کلان شکل می‌گیرند که طرفین این معاملات موسسات و سایر معامله‌گران هستند.

بازار مشتقات (Derivative Market)

در این بازار قراردادهایی بین اشخاص منعقد شده که ارزش هر ورقه براساس کالای پایه تعیین می‌شود. کالای پایه می‌تواند یک کالای فیزیکی مثل زعفران، سهام شرکت ها و صندوق‌ها و یا بعضا شاخص‌ها باشد. حتی می توان آن را بر روی سهام نیز تعریف کرد.

این اوراق به تنهایی فاقد ارزش هستند و ارزش ذاتی آنها از ابزارهای مالی مانند اوراق قرضه (Bonds)، کالاها (Commodities)، ارزها (Currencies)، نرخ‌های بهره (Interest rates)، شاخص‌های بازار (Market indexes) و همچنین سهام (Stocks) نشات میگیرد.

 بازار تبادل ارزهای خارجی(exchange Foreign)

بازار فارکس یکی از معروف‌ترین بازارهای مالی است که در آن ارز رایج کشورها مثل دلار، یورو،‌ پوند، ین،‌ کرون، فرانک و غیره با هم مبادله می‌شوند. و در واقع از نسبت قیمت دو ارز سود کسب میکنند. همانند eur/usd که نسبت یورو به دلار است.

بیشترین حجم نقدینگی در بین تمام بازارهای مالی، به بازار تبادل ارزهای خارجی تعلق دارد. حجم مبادلات روزانه در این بازار بسیار زیاد است.

بازار فارکس یک بازار غیرمتمرکز محسوب می‌شود و از مجموعه‌ای از سیستم‌های کامپیوتری و بروکرها در سراسر جهان تشکیل شده است. در واقع همانند بورس هسته معاملات در این بازار وجود ندارد. از مهم‌ترین فعالان بازار بازار تبادل ارزهای خارجی می‌توان بانک‌ها، کمپانی‌های تبلیغاتی،‌ بانک‌های مرکزی، شرکت‌های مدیریت سرمایه و صندوق‌های پوشش ریسک را نام برد.

 بازار کالا (Commodities Market)

در این بازار مشابه نام خود به دادو ستد دارایی ها و کالای فیزیکی پرداخته می‍ شود. در این بازار تولیدکنندگان مواد اولیه و کالا، محصولات خودرا به خریداران می‌فروشند. انواع محصولات شیمیایی، صنعتی، کشاورزی و نفت و گاز در این بازارها مبادله می‌شوند. حتی برق نیز در همین دسته بندی قرار می گیرد. در حال حاضر در کشورمان در بورس انرژی ایران و بورس کالا ایران بازارهای کالایی هستند.

بازار های خارج بورس (Over – the – counter Markets, OTC)

OTC مخفف عبارت Over The Counter و به معنی معامله خارج از صرافی، کارگزاری یا بروکر است.  

مکان فیزیکی خاصی برای معاملات OTC وجود ندارد. این معاملات به‌صورت الکترونیکی و غیرمتمرکز صورت می‌گیرند. در این نوع از معامله، واسطه‌ها با قیمت‌گذاری برای خرید و فروش یک دارایی، همان نقش بازارگردان را ایفا می‌کنند. در معاملات OTC، یک معامله بین دو طرف با قیمت توافقی انجام می‌شود، بدون اینکه شخص دیگری در جریان باشد. این بازارها از شفافیت کمتری برخوردار هستند. در کشورمان فرابورس ابتدا مجوز OTC داشت و سپس به عنوان یکی از بورس ها ی رسمی در نظر گرفته شد.

بازار رمز ارزها (cryptocurrency market)

در طی چند سال گذشته شاهد ظهور و گسترش بازار جدیدی به نام بازار ارزهای دیجیتال بوده‌ایم. این بازار که از دارایی‌های دیجیتال غیرمتمرکز تشکیل شد‌ه و بر فناوری بلاک چین سوار است، هدف اصلی خود را راحت کرد‌ن مبادلات و زندگی روزمره و حرکت به سمت نوآوری‌هایی مانند متاورس قرار داد‌ه است. از معروف‌ترین ارزهای دیجیتالی که درحال حاضر معامله می‌شوند، بیت کوین، اتریوم و تتر هستند.

طبقه بندی بازارهای مالی از منظر زمان واگذاری

بازار آتی (Future Market)

بازار آتی به بازاری در آینده می گویند که در آن خریدار و فروشنده متعهد می‌شوند در آینده طی قرارداد و چارچوب خاصی با یکدیگر معامله ای مطابق با موضوع قرارداد انجام دهند. این موضوع کمک می‌کند تا خریداران و فروشندگان بدون دغدغه از تغییرات قیمتی بازار، توافق مشخصی داشته و در زمان سررسید به قرار خود عمل کنند. بر این مبنا فروشنده تضمین می‌کند مفاد قرارداد را به خریدار فروخته و خریدار نیز تعهد خریداری از محصول فروشنده را خواهد داد.

بازار نقدی (Spot Market)

بازار نقدی برخلاف بازار آتی، تبادلات مالی در زمان حال و بصورت نقدی انجام می‌شود. به بازار نقدی بازار نقطه ای هم گفته می‌شود چرا که در یک نقطه از زمان انجام می‌شود.

طبقه بندی بازارهای مالی از منظر ساختار سازمانی

بازارهای مالی از نظر ساختار سازمانی و قانون‌مندی به چهار دسته‌ی زیر تقسیم می‌شوند:

1. بازارهای رسمی یا همان بورس اوراق بهادار
2. بازارهای خارج از بورس
3. بازار سوم: معمولاً سازمان‌ها و موسسات بزرگ سرمایه‌گذاری به دلیل حق کمیسیون و کارمزد کمتری که در بازار سوم وجود دارد، مشغول به فعالیت در این بازار هستند.
4. بازار چهارم: شرکت‌ها و سازمان‌هایی در این بازار فعال هستند که قصد انجام معاملات عمده و بلوکی را دارند. این شرکت‌ها برای اینکه در معاملات خود کارمزدی پرداخت نکنند، معمولاً به صورت مستقیم و بدون دخالت کارگزار وارد معامله می‌شوند. این بازار در حال حاضر در فرابورس ایران وجود دارد.

طبقه بندی بازارهای مالی از منظر حق مالی

بازارهای مالی بر اساس حق مالی یا همان انواع بازار مالی براساس ماهیت مبادلات به دو دسته‌ی بازار بدهی و بازار سهام تقسیم می‌شوند:

بازار بدهی (Debt Market)

بازار بدهی یکی از زیرمجموعه‌های بازارهای مالی است که در آن دولت‌ها و شرکت‌ها جهت تامین نقدینگی مورد نیاز خئ اقدام به انتشار اوراق میکنند و به جمع آوری نقدینگی از بین مردم میپردازند و با نقدینگی جمع آوری شده طرح و فعالیت خود را آغاز میکنند. این اوراق دارای سررسید و نرخ بهره مشخصی هستند و کسانی که این اوراق را خریداری می‌کنند علاوه بر دریافت نرخ بهره می‌توانند در پایان سررسید اوراق، اصل مبلغ خود را دریافت کنند.

بازار سهام (Stock Market) 

بازار سهام یا اصطلاحا بازار بورس، بازاری است که در آن افراد به خرید و فروش سهام شرکت های بزرگ و کوچک می‌پردازند. بازار سهام خود متشکل از گروه‌ها و صنایع مختلف اقتصادی، معدنی و تولیدی است که دربرگیرنده چرخه اقتصادی یک کشور است.

سخن پایانی

بازارهای مالی نقش مهمی در اقتصاد کل کشور و جهان دارد و موجب جریان نقدینگی در رگ های کل کشور می‌باشد. اهمیت این بازار، معرفی و بررسی انواع آن در این مقاله به تفصیل گفته شده و یکی از مواردی که برای شروع سرمایه گذاری لازم است، داشتن دانش کافی در زمینه بازار های مالی است.